Dilbilgisi 23 |
a) Düzensiz fiillerin emir kipi Düzensiz fiillerin emir kipi çoğunlukla düzenli fiillerin şemasına göre (G 16.d) oluşturulur. Tekil graš! ܓܪܰܫ Çoğul grašu! ܓܪܰܫܘ. 1. İlk ünsüzü zayıf olan fiiller İlk kök ünsüzü /y/ ܝ olan fiillerin emir kipi önseste /y-/ ܝـ yerine ilk ünsüz olarak /i-/ ܐܝ alır:
İlk kökü Olaf /ܐ/ olan fiiller emir kipini ilk hece olmadan oluştururlar ve böylece ikinci kökü zayıf olan fiillere benzerler:
2. “gelmek” ve “gitmek” fiillerinin emir kipi “gelmek” (ʾṯy ܐܬ݂ܝ) ve „gitmek“ (ʾzl ܐܙܠ) fiillerinin bir istisna olarak Tekil şahısta dişil ve eril için farklı formları vardır ve bunlar tamamen düzensizdirler:
3. İkinci kök ünsüzü /y/ ܝ olan fiiller İkinci kök ünsüzü /y/ ܝ olan fiillerin emir kipi zayıf ünsüz olmadan oluşturulur:
Buna karşın ikinci kök ünsüzü /w/ ܘ olan fiillerin emir kipleri düzenlidir:
4. Zayıf üçüncü kök ünsüzü ile Üç kökte de (I, II und III) üçüncü kök ünsüzü zayıf olan fiiller emir kipini düzenli oluştururlar:
5. Düzensiz fiillerin olumsuz emir kipi Emir kipi lo ܠܐ + Şimdiki zaman 2. Tekil şahıs (Tekil veya Çoğul) temel formu ile olumsuzlanır (G16.d): graš! ܓܪܰܫ > lo guršat! ܠܐ ܓܘܪܫܰܬ grašu! ܓܪܰܫܘ > lo guršitu! ܠܐ ܓܘܪܫܝܬܘ Olumsuzlanmış emir kipi fiilin Şimdiki zaman formuna dayanır. G22.e’de de anlatıldığı gibi, ilk kök ünsüzü Olaf ܐ olan fiillerin olumsuzlanmış emir kipi bir özellik gösterir. Bu formlarda olumsuzluk parçası lo ܠܐ Şimdiki zaman formunun önsesi l- ܠـ ile birleşir: lo ܠܐ + uxlat ܐܘܟ݂ܠܰܬ = luxlat ܠܐܘܟ݂ܠܰܬ „yeme“. Süryanice yazımda Olaf ܐ aus etimolojik sebeplerle kalır. Diğer örnekler G22.e.‘dedirler.
b) Emir kipinde nesne sonekleri Nesne emir kipindeki soneklerle de ifade edilebilir. Bunlar G22.a’da bahsedilenlerle aynı nesne soneklerdirler. Tekil emir kipinde 3. Şahıslarda dolaylı (A) ve dolaysız (D) nesneler arasında fark vardır. Diğer tüm şahıslar için tek bir form vardır:
Örnekler:
c) İkinci zamir görevi gören nesne olarak 3. Tekil şahıs yo ܝܐ ve Çoğul ne ܢܶܐ bildirme eki Halihazırda bir nesne soneki olan fiillerde ikinci bir zamir görevi gören nesne ortaya çıkabilir ve bu bildirme ekinin 3. Şahıs formları üzerinden (G4.2b) Tekil yo ܝܐ ve Çoğul ne ܢܶܐ ile ifade edilir. Bildirme ekinde olduğu gibi bağımsız parçacık olarak ayrı yazılır. Bu ikinci nesneher zaman üçüncü bir nesnedir (ismin i hali), aynı zamanda bu yapıdaki fiilde sonek yalnızca dolaylı nesneyi (ismin den hali) gösterir:
Örnekler:
d) Dilek kipi 1. Genel olarak dilek kipi Dilek kipi, Şimdiki zamanın temel formu (G7.a) Şimdiki zaman temeli ile oluşturulur. Anlamına bağlı olarak dilek kipi d ܕ, bağlacı ile bir tarz fiille (G20.c), veya koşul parçacığı ile (G22.c) kullanılır. Dilek kipi „yapmalı mıyım?“ gibi güvence sorularında, şatr cümlelerinde ve diğer bağımlı cümlelerde olumsuzluk parçasının lo- ܠܐ, (G16.d2) ardından gelir. Dilek kipiyle örnek cümleler:
2. Dilek kipiyle birlikte ṭro ܛܪܐ parçacığı ṭro ܛܪܐ parçacığı kendisinden sonra gelen dilek kipiyle birlikte emir tarzı bir anlama bürünür, yani bir istek, yumuşatılmış bir emir ifade eder:
İlk kökünsüzü zayıf olan fiillerde ṭro ܛܪܐ parçası fiille birleşerek bir kelimeye dönüşür, fakat Süryanice yazımda fiilin Olaf ܐ önsesi kalır: ṭro ܛܪܐ + oxal ܐܳܟ݂ܰܠ = ṭroxal ܛܪܳܐܟ݂ܰܠ „o (eril) yemeli“, ṭro ܛܪܐ + ëzze ܐܷܙܙܶܗ = ṭrëzze ܛܪܷܐܙܙܶܗ „o (eril) gitmeli“. ṭrowe ܛܪܳܘܶܐ (ṭro howe ܛܪܐ ܗܳܘܶܐ „olmalı“)‘dan gelen formu da buna dahildir. Ilk olarak D.8 ‚de gördüğümüz bu form „OK“ veya „tamam“ anlamına da gelir. 3. Dilek kipiyle birlikte balki ܒܰܠܟܝ zarfı „Belki“ balki ܒܰܠܟܝ anlamına gelen bu zarf dilek kipiyle birleşince gelecekteki olup olmayacağı kesin olmayan durumları anlatır:
|