Düzenleme ekranı, en az 450 piksel yatay alan gerektirir. Lütfen cihazınızı döndürün veya daha geniş ekranlı bir cihaz kullanın.

Dilbilgisi 19
a) İkinci kök ünsüzü zayif fiiller

İkinci kök ünsüzü zayıf fiillere ortada /y/ ܝ veya /wܘ harfi olanlar dahildir:

          soyam - sёmle ܣܳܝܰܡ – ܣܷܡܠܶܗ „yapmak,etmek“ (sym ܣܝܡ)

          towar - twёrle ܬܳܘܰܪ – ܬܘܷܪܠܶܗ „kırmak (geçişli)“ (twr ܬܘܪ < tbr ܬܒܪ)

          ṣoyam - ṣayёm ܨܳܝܰܡ – ܨܰܝܷܡ „oruç tutmak“ (ṣym ܨܝܡ < ṣwm ܨܘܡ)

          ṭoyar - ṭayёr ܛܳܝܰܪ – ܛܰܝܷܪ „uçmak“ (ṭyr ܛܝܪ)

Düzenli fiillerle olan fark özellikle I. kök geçişli fiillerin geçmiş zaman temelinde görülür. Şimdiki zaman (soyam ܣܳܝܰܡ, ṭoyar ܛܳܝܰܪ) biçimindeki fiiller ve bütün geçişsiz fiillerin de geçmiş zaman formu (ṣayёm ܨܰܝܷܡ, ṭayёr ܛܰܝܷܪ) düzenli fiiller gibi aynı şemayı takip ederler. Dikkat edilmesi gereken şimdiki zamanda açık hecedeki ilk ünlü harfin /o/ ܳ, (soyam ܣܳܝܰܡ veya towar ܬܳܘܰܪ) kapalı hecede de /a/ ܰ (saymo ܣܰܝܡܐ veya tawro ܬܰܘܪܐ) olduğudur.

1. İkinci kök ünsüzü /y/ ܝ olan fiiller

Burada şimdiki zaman ve geçmiş zaman çekimlerinde geçişli fiiller için soyam – sёmle ܣܳܝܰܡ –ܣܷܡܠܶܗ „yapmak,etmek“ ve geçişsiz fiiller için de ṭoyar - ṭayёr ܛܳܝܰܪ – ܛܰܝܷܪ „uçmak“ örnek olarak alınmıştır.

Geçişli:
sym ܣܝܡ I: soyamsёmle ܣܳܝܰܡ – ܣܷܡܠܶܗ „yapmak, etmek“

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Tekil 3. eril soyam ܣܳܝܰܡ sёmle ܣܷܡܠܶܗ
3. dişil saymo ܣܰܝܡܐ sёmla ܣܷܡܠܰܗ
2. eril saymat ܣܰܝܡܰܬ sёmlux ܣܷܡܠܘܟ݂
2. dişil saymat ܣܰܝܡܰܬ sёmlax ܣܷܡܠܰܟ݂
1. eril soyamno ܣܳܝܰܡܢܐ sёmli ܣܷܡܠܝ
1. dişil saymono ܣܰܝܡܳܢܐ sёmli ܣܷܡܠܝ
Çoğul 3. saymi ܣܰܝܡܝ sёmme ܣܷܡܡܶܗ
2. saymitu ܣܰܝܡܝܬܘ sёmxu ܣܷܡܟ݂ܘ
1. saymina ܣܰܝܡܝܢܰܐ sёmlan ܣܷܡܠܰܢ

Geçişsiz:
ṭyr ܛܝܪ I: ṭoyar - ṭayёr ܛܳܝܰܪ – ܛܰܝܷܪ „uçmak“

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Tekil 3. eril ṭoyar ܛܳܝܰܪ ṭayёr ܛܰܝܷܪ
3. dişil ṭayro ܛܰܝܪܐ ṭayiro ܛܰܝܝܪܐ
2. eril ṭayrat ܛܰܝܪܰܬ ṭayirat ܛܰܝܝܪܰܬ
2. dişil ṭayrat ܛܰܝܪܰܬ ṭayirat ܛܰܝܝܪܰܬ
1. eril ṭoyarno ܛܳܝܰܪܢܐ ṭayёrno ܛܰܝܷܪܢܐ
1. dişil ṭayrono ܛܰܝܪܳܢܐ ṭayirono ܛܰܝܝܪܳܢܐ
Çoğul 3. ṭayri ܛܰܝܪܝ ṭayiri ܛܰܝܝܪܝ
2. ṭayritu ܛܰܝܪܝܬܘ ṭayiritu ܛܰܝܝܪܝܬܘ
1. ṭayrina ܛܰܝܪܝܢܰܐ ṭayirina ܛܰܝܝܪܝܢܰܐ

2. İkinci kök ünsüzü /w/ ܘ olan fiiller

Ortasında /w/ ܘ olan fiiller geçmiş zamanda düzenli çekilirler. Şimdiki zaman çekimi ortasında /y/ ܝ olan fiillerle benzer şekilde oluşturulur.

Geçişli:

twr ܬܘܪ I: towartwёrle ܬܳܘܰܪ – ܬܘܷܪܠܶܗ „kırmak (geçişli)“ 

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Tekil 3. eril towar ܬܳܘܰܪ twёrle ܬܘܷܪܠܶܗ
3. dişil tawro ܬܰܘܪܐ twёrla ܬܘܷܪܠܰܗ
2. eril tawrat ܬܰܘܪܰܬ twёrlux ܬܘܷܪܠܘܟ݂
2. dişil tawrat ܬܰܘܪܰܬ twёrlax ܬܘܷܪܠܰܟ݂
1. eril towarno ܬܳܘܰܪܢܐ twёrli ܬܘܷܪܠܝ
1. dişil tawrono ܬܰܘܪܳܢܐ twёrli ܬܘܷܪܠܝ
Çoğul 3. tawri ܬܰܘܪܝ twёrre ܬܘܷܪܪܶܗ
2. tawritu ܬܰܘܪܝܬܘ twёrxu ܬܘܷܪܟ݂ܘ
1. tawrina ܬܰܘܪܝܢܰܐ twёrlan ܬܘܷܪܠܰܢ

Geçişsiz:

swcܣܘܥ  I: sowacsawёc ܣܳܘܰܥ ܣܰܘܷܥ „doymak (geçişsiz)“

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Tekil 3. eril sowac ܣܳܘܰܥ sawёc ܣܰܘܷܥ
3. dişil sawco ܣܰܘܥܐ sawico ܣܰܘܝܥܐ
2. eril sawcat ܣܰܘܥܰܬ sawicat ܣܰܘܝܥܰܬ
2. dişil sawcat ܣܰܘܥܰܬ sawicat ܣܰܘܝܥܰܬ
1. eril sowacno ܣܳܘܰܥܢܐ sawёcno ܣܰܘܷܥܢܐ
1. dişil sawcono ܣܰܘܥܳܢܐ sawicono ܣܰܘܝܥܳܢܐ
Çoğul 3. sawci ܣܰܘܥܝ sawici ܣܰܘܝܥܝ
2. sawcitu ܣܰܘܥܝܬܘ sawicitu ܣܰܘܝܥܝܬܘ
1. sawcina ܣܰܘܥܝܢܰܐ sawicina ܣܰܘܝܥܝܢܰܐ

3. Ek açıklamalar

II. kökte bu sınıftan olan fiiller düzenlidir:

          mcayar - mcayarle ܡܥܰܝܰܪ – ܡܥܰܝܰܪܠܶܗ „ayarlamak“

          mġayar - mġayarle ܡܓ݂ܰܝܰܪ – ܡܓ݂ܰܝܰܪܠܶܗ „değiştirmek“

          mšayalmšayele ܡܫܰܝܰܠ – ܡܫܰܝܶܠܶܗ „sormak“

          mṣawar - mṣawarle ܡܨܰܘܰܪ – ܡܨܰܘܰܪܠܶܗ „fotoğraf çekmek, kopyalamak“

          mšawaš - mšawašle ܡܫܰܘܰܫ – ܡܫܰܘܰܫܠܶܗ „kafası karışmak; karıştırmak“

          mjawabmjawable ܡܔܰܘܰܒ – ܡܔܰܘܰܒܠܶܗ „cevap vermek“

I. pasif kökte /w/ ܘ olan fiiller düzenlidir:

          mёtwar - twir ܡܷܬܘܰܪ – ܬܘܝܪ „kırılmak, kırmak (geçişsiz)“

/y/ ܝ olan fiillerde, /y/ ܝ harfi gerek şimdiki zaman gerekse geçmiş zaman çekimlerinde yok olur:

          misam - sim ܡܝܣܰܡ – ܣܝܡ „yapılmak“

III und IIIp köklerde temel şöyledir:

          III  (sym ܣܝܡ): masёmmasёmle ܡܰܣܷܡ – ܡܰܣܷܡܠܶܗ „yaptırmak“

          IIIp (kyl ܟܝܠ): mitakal - mtakal ܡܝܬܰܟܰܠ – ܡܬܰܟܰܠ „ölçülmek“

 

b) Meslekler

Süryanicede meslek adları aşağıdaki kalıplara göre oluşturulur:

1. Cawodo ܥܰܘܳܕܐ, (dişil) cawadto ܥܰܘܰܕܬܐ, (Çoğul) cawode ܥܰܘܳܕܶܐ

En yaygın meslek tanımları/adları aşağıdaki örneğe göre oluşturulur. Ağırlıklı olarak ilgili fiil köküne dayanırlar.

kaṯowo, (dişil) kaṯawto, (Çoğul) kaṯowe yazar < kṯw ܟܬ݂ܘ I „yazmak“ ܟܰܬ݂ܳܘܐ، ܟܰܬ݂ܰܘܬܐ، ܟܰܬ݂ܳܘܶܐ
cawodo, (dişil) cawadto, (Çoğul) cawode Işçi, çalışan < cwd ܥܘܕ I „çalışmak“ ܥܰܘܳܕܐ، ܥܰܘܰܕܬܐ، ܥܰܘܳܕܶܐ
rašomo, (dişil) rašamto, (Çoğul) rašome Çizimci, boyacı, ressam < ršm ܪܫܡ I „çizmek, boyamak, resim yapmak“ ܪܰܫܳܡܐ، ܪܰܫܰܡܬܐ، ܪܰܫܳܡܶܐ
ṭaboxo, (dişil) ṭabaxto, (Çoğul) ṭaboxe aşçı < ṭbx ܛܒܟ݂ I „yemek yapmak“ ܛܰܒܳܟ݂ܐ، ܛܰܒܰܟ݂ܬܐ، ܛܳܒܳܟ݂ܶܐ

Bazı yeni oluşmuş ve aktarma adlar için kullanılan fiiller yoktur:

ḥadodo, (dişil) ḥadadto, (Çoğul) ḥadode Demirci ܚܰܕܳܕܐ܆ ܚܰܕܰܕܬܐ܆ ܚܰܕܳܕܶܐ
qaṣobo, (dişil) qaṣabto, (Çoğul) qaṣobe Kasap ܩܰܨܳܒܐ܆ ܩܰܨܰܒܬܐ܆ ܩܰܨܳܒܶܐ
ganono, (dişil) gananto, (Çoğul) ganone Bahçevan ܓܰܢܳܢܐ܆ ܓܰܢܰܢܬܐ܆ ܓܰܢܳܢܶܐ
2. Mzabnono ܡܙܰܒܢܳܢܐ, (dişil) mzabnoniṯo ܡܙܰܒܢܳܢܝܬ݂ܐ, (Çoğul) mzabnone ܡܙܰܒܢܳܢܶܐ

Bu kalıplar kelime başına gelen bir m- ܡـ ve -ono ܳܢܐ, (dişil) -oniṯo ـܳܢܝܬ݂ܐ ve (çoğul) ­one ܳܢܶܐ son ekine sahiptirler, II. ve III. kök fiillere de dayandırılabilirler.

II. kök:

mzabnono (dişil) mzabnoniṯo (Çoğul) mzabnone satıcı < zbn ܙܒܢ II „satmak“ ܡܙܰܒܢܳܢܐ، ܡܙܰܒܢܳܢܝܬ݂ܐ، ܡܙܰܒܢܳܢܶܐ
mṣawrono (dişil) mṣawroniṯo (Çoğul) mṣawrone fotoğraf < ṣwr ܨܘܪ II „fotoğraf çekmek“ ܡܨܰܘܪܳܢܐ، ܡܨܰܘܪܳܢܝܬ݂ܐ، ܡܨܰܘܪܳܢܶܐ

III. kök:

malfono (dişil) malfoniṯo (Çoğul) malfone öğretmen < ylf ܝܠܦ III „öğretmek“ ܡܰܠܦܳܢܐ، ܡܰܠܦܳܢܝܬ݂ܐ، ܡܰܠܦܳܢܶܐ
macamrono (dişil) macamroniṯo (Çoğul) macamrone inşaat ustası < cmr ܥܡܪ III „inşa etmek“ ܡܰܥܰܡܪܳܢܐ، ܡܰܥܰܡܪܳܢܝܬ݂ܐ، ܡܰܥܰܡܪܳܢܶܐ

3. Yolufo ܝܳܠܘܦܐ, (dişil) yolufto ܝܳܠܘܦܬܐ, (Çoğul) yolufe ܝܳܠܘܦܶܐ

Az sayıda meslek adı bu kalıba girer:

yolufo, (dişil) yolufto, (Çoğul) yolufe öğrenci, üniversite öğrencisi < ylf „öğrenmek“ ܝܳܠܘܦܐ، ܝܳܠܘܦܬܐ، ܝܳܠܘܦܶܐ
omuro, (dişil) omurto, (Çoğul) omure şair < ʾmr „söylemek“ ܐܳܡܘܪܐ، ܐܳܡܘܪܬܐ، ܐܳܡܘܪܶܐ
qoyumo, (dişil) qoyumto, (Çoğul) qoyume millet vekili, parlamenter < qym „kalkmak“ ܩܳܝܘܡܐ، ܩܳܝܘܡܬܐ، ܩܳܝܘܡܶܐ
noṭuro, (dişil) noṭurto, (Çoğul) noṭure gardiyan, bekçi < nṭr „gözetlemek, göz altında tutmak“ ܢܳܛܘܪܐ، ܢܳܛܘܪܬܐ، ܢܳܛܘܪܶܐ

4. –či/-ji ܫ̰ܝ/ܔܝ son eki

Bazı geleneksel meslek adları –či/-ji ܫ̰ܝ/ܔܝ son ekini alırlar:

qalcäči, (dişil)/(Çoğul) qalcäčiye Kaleci ܩܰܠܥܱܫ̰ܝ، ܩܰܠܥܱܫ̰ܝـܝܶܐ
gumrukči, (dişil)/(Çoğul) gumrukčiye gümrük memuru ܓܘܡܪܘܟܫ̰ܝ، ܓܘܡܪܘܟܫ̰ܝـܝܶܐ
taqsiji, (dişil)/(Çoğul) taqsijiye taksi şoförü, taksici ܬܰܩܣܝܔܝ، ܬܰܩܣܝܔܝـܝܶܐ
posṭäji, (dişil)/(Çoğul) posṭäjiye Postacı ܦ݁ܳܣܛܱܔܝ، ܦ݁ܳܣܛܱܔܝـܝܶܐ

5. Yeni sözcükler

Birçok başka meslek adı ağırlıklı olarak Süryanice’den gelen yeni sözcüklerdir:

osyo, (dişil) osiṯo, (Çoğul) osye Doktor ܐܳܣܝܐ، ܐܳܣܝܬ݂ܐ، ܐܳܣܝܶܐ
sniġro, (dişil) sniġarto, (Çoğul) sniġre Avukat ܣܢܝܓ݂ܪܐ، ܣܢܝܓ݂ܰܪܬܐ، ܣܢܝܓ݂ܪܶܐ
ardixlo, (dişil) ardixalto, (Çoğul) ardixle Mühendis ܐܰܪܕܷܝܟ݂ܠܐ، ܐܰܪܕܝܟ݂ܰܠܬܐ، ܐܰܪܕܝܟ݂ܠܶܐ
amnoro, (dişil) amnarto, (Çoğul) amnore Sanatçı ܐܰܡܢܳܪܐ، ܐܰܡܢܰܪܬܐ، ܐܰܡܢܳܪܶܐ
gëlyunoro, (dişil) gëlyunarto, (Çoğul) gëlyunore Gazeteci ܓܷܠܝܘܢܳܪܐ، ܓܷܠܝܘܢܰܪܬܐ، ܓܷܠܝܘܢܳܪܶܐ
musiqoro, (dişil) musiqarto, (Çoğul) musiqore Müzisyen ܡܘܣܝܩܳܪܐ، ܡܘܣܝܩܰܪܬܐ، ܡܘܣܝܩܳܪܶܐ
foliṭiqoro, (dişil) foliṭiqarto, (Çoğul) foliṭiqore Politikacı ܦܳܠܝܛܝܩܳܪܐ، ܦܳܠܝܛܝܩܰܪܬܐ، ܦܳܠܝܛܝܩܳܪܶܐ

 

c) Ülkeler, Diller, Halklar

Ülke, dil ve halk adları Süryanice’de her zaman büyük yazılır.

1. Ülke isimleri

Almanya Almanya ܐܰܠܡܰܐܢܝܰܐ
Fransa Fransa ܦܪܰܢܣܰܐ
Holanda Hollanda ܗܳܠܰܢܕܰܐ
Lëbnon Lübnan ܠܷܒܢܳܢ
Suriya Suriye ܣܘܪܝـܝܰܐ
Turkiya Türkiye ܬܘܪܟܝـܝܰܐ

Bazı ülke isimlerinin eril tekil ve çoğul belirleyici tanımlıkları vardır:

an Aṯrawoṯe Mḥayḏe
d Amrika
Amerika Birleşik Devletleri ܐܰܢ ܐܰܬ݂ܪܰܘܳܬ݂ܶܐ ܡܚܰܝܕ݂ܶܐ ܕܰܐܡܪܝܟܰܐ
u Ciraq Irak ܐܘ ܥܝܪܰܐܩ
u Ingliz İngiltere ܐܘ ܐܝܢܓܠܝܙ
u Swed İsveç ܐܘ ܣܘܶܕ

Ülke isimleri şayet belirleyici tanımlıkları yoksa dişil olurlar.

2. Başka ülke isimleri

Belirleyici tanımlığı olmayan ülke isimleri
Awstralya Avustralya ܐܰܘܣـܬܪܰܐܠܝܰܐ
Awsturya/Namsa Avusturya ܐܰܘܣܬܘܪܝܰܐ/ܢܰܡܣܰܐ
Balčiqa Belçika ܒܰܠܫ̰ܝܩܰܐ
Beṯnahrin Mezopotamya ܒܶܝܬ݂ܢܰܗܪܝܢ
Briṭanya i Rabṯo Büyük Britanya ܒܪܝܛܰܐܢܝܰܐ ܐܝ ܪܰܒܬ݂ܐ
Isroyel Israil ܐܝܣܪܳܝܶܠ
Iṭalya Italya ܐܝܛܰܐܠܝܰܐ
Kanada Kanada ܟܰܢܰܕܰܐ
Polonya Polonya ܦ݁ܳܠܳܢܝܰܐ
Rusya Rusya ܪܘܣܝܰܐ
Spanya İspanya ܣܦ݁ܰܐܢܝܰܐ
Swičra İsviçre ܣܘܝܫ̰ܪܰܐ
Belirleyici tanımlığı olan ülke isimleri
u Ḥäbaš Etiyopya ܐܘ ܚܱܒܰܫ
u Hënd Hindistan ܐܘ ܗܷܢܕ
u Iran İran ܐܘ ܐܝܪܰܐܢ
u Ṣin/Čin Çin ܐܘ ܨܝܢ/ܫ̰ܝܢ
u Yawnan Yunanistan ܐܘ ܝܰܘܢܰܐܢ
u Žapon Japonya ܐܘ ܙ̰ܰܦ݁ܳܢ

3. Kıtalar

Afriqa Afrika ܐܰܦܪܝܩܰܐ
Amrika Garbyayto Kuzey Amerika ܐܰܡܪܝܟܰܐ ܓܰܪܒܝܰـܝܬܐ
Amrika Taymnayto Güney Amerika ܐܰܡܪܝܟܰܐ ܬܰܝܡܢܰܝܬܐ
Antartiqa Antarktika ܐܰܢܬܰܪܬܝܩܰܐ
Asya Asya ܐܰܣܝܰܐ
Awrupa/Urifi Avrupa ܐܰܘܪܘܦ݁ܰܐ/ܐܘܪܝܦܝ
Awstralya Avustralya ܐܰܘܣܬܪܰܐܠܝܰܐ

4. Dil ve halk isimleri

Dil ve halk isimleri çoğunlukla ülke isimlerinden ve (eril) –oyo ـܳܝܳܐ, (dişil) –ayto ܰـܰܝܬܐ, (Çoğul) –oye ܳـܳܝܶܐ üyelik eki ile oluşturulur:

Almanoyo, Almanayto, Almanoye ܐܰܠܡܰܢܳܝܐ، ܐܰܠܡܰܢܰܝܬܐ، ܐܰܠܡܰܢܳܝܶܐ
Ciraqoyo, Ciraqayto, Ciraqoye ܥܝܪܰܩܳܝܐ، ܥܝܪܰܩܰܝܬܐ، ܥܝܪܰܩܳܝܶܐ
Ënglišoyo, Ënglišayto, Ënglišoye ܐܷܢܓܠܝܫܳܝܐ، ܐܷܢܓܠܝܫܰܝܬܐ، ܐܷܢܓܠܝܫܳܝܶܐ
Fransoyo, Fransayto, Fransoye ܦܪܰܢܣܳܝܐ، ܦܪܰܢܣܰܝܬܐ، ܦܪܰܢܣܳܝܶܐ
Holandoyo, Holandayto, Holandoye ܗܳܠܰܢܕܳܝܐ، ܗܳܠܰܢܕܰܝܬܐ، ܗܳܠܰܢܕܳܝܶܐ
Swedoyo, Swedayto, Swedoye ܣܘܶܕܳܝܐ، ܣܘܶܕܰܝܬܐ، ܣܘܶܕܳܝܶܐ
Turkoyo, Turkayto, Turkoye ܬܘܪܟܳܝܐ، ܬܘܪܟܰܝܬܐ، ܬܘܪܟܳܝܶܐ

Sadece eril-tekil olan ilk form dil adı da olur: Almanoyo ܐܰܠܡܰܢܳܝܐ „Almanca“.

Bazı dil adları modern ülke isimleriyle aynı değildir:

Caraboyo Arapça ܥܰܪܰܒܳܝܐ
Cëbroyo İbranice ܥܷܒܪܳܝܐ
Latinoyo Latince ܠܰܬܝܢܳܝܐ
Surayt, Suryoyo Süryanice ܣܘܪܰܝܬ܆ ܣܘܪܝܳـܝܐ