Düzenleme ekranı, en az 450 piksel yatay alan gerektirir. Lütfen cihazınızı döndürün veya daha geniş ekranlı bir cihaz kullanın.

Dilbilgisi 6

a) Çoğul hale getirme: Yerli/ana isimler

Arami dilinde yerli yani kalıtımsal olan isimler bulunur ve bu özellik Arami dilinin özelliklerinden kaynaklanır. Bu durum başka dilden geçmiş olan kelimelerle aradaki farkı ortaya çıkarır ve bu durum özellikle ismin çoğul hale gelmesinde belirgin olarak görülür. Dilbilgisi 4a’da isimlerle ilgili anlatılanlar buradaki kategoriye girer.

1. Eril isimler

Eril isimler sonu -o ـܐ ile biter ve çoğul hale geldiği zaman -e ـܶܐ olur:

Tekil Çoğul  
hërgo ܗܷܪܓܐ hërge ܗܷܪܓܶܐ konu/ünite
kṯowo ܟܬ݂ܳܘܐ kṯowe ܟܬ݂ܳܘܶܐ kitap
zabno ܙܰܒܢܐ zabne ܙܰܒܢܶܐ zaman
šaboko ܫܰܒܳܟܐ šaboke ܫܰܒܳܟܶܐ pencere
Bazı eril isimler -o ـܐ ile biter ama çoğul olduğunda sonuna alacağı ek -one ـܳܢܶܐ olur:
Tekil Çoğul  
ëšmo ܐܷܫܡܐ ëšmone ܐܷܫܡܳܢܶܐ isim
ḥolo ܚܳܠܐ ḥolone ܚܳܠܳܢܶܐ dayı
cammo ܥܰܡܡܐ cammone ܥܰܡܡܳܢܶܐ amca
ṭuro ܛܘܪܐ ṭurone ܛܘܪܳܢܶܐ dağ
aḥuno ܐܰܚܘܢܐ aḥunone ܐܰܚܘܢܳܢܶܐ erkek kardeş

Sözkonusu birkaç isim düzensiz şekilde çoğul hale gelir ve bunların bu şekilde ezberlenmesi gerekir.

Örnek:

Tekil Çoğul  
bayto ܒܰܝܬܐ bote ܒܳܬܶܐ ev
abro ܐܰܒܪܐ abne ܐܰܒܢܶܐ erkek evlat
aṯro ܐܰܬ݂ܪܐ aṯrawoṯe ܐܰܬ݂ܪܰܘܳܬ݂ܶܐ şehir/ülke

2. Dişil isimler

Dişil isimler -to ـܬܐ / -ṯo ـܬ݂ܐ ile biter ve çoğul formda -oṯe ـܳܬ݂ܶܐ ile biterler:

Tekil Çoğul  
foṯo ܦܳܬ݂ܐ foṯoṯe ܦܳܬ݂ܳܬ݂ܶܐ yüz
ḥulto ܚܘܠܬܐ ḥultoṯe ܚܘܠܬܳܬ݂ܶܐ teyze
camṯo ܥܰܡܬ݂ܐ camṯoṯe ܥܰܡܬ݂ܳܬ݂ܶܐ hala
qašto ܩܰܫܬܐ qaštoṯe ܩܰܫܬܳܬ݂ܶܐ büyükanne
šawṯo ܫܰܘܬ݂ܐ šawṯoṯe ܫܰܘܬ݂ܳܬ݂ܶܐ semt, muhit
Tarihsel dilbilimden kaynaklı bazı istisnalar da olabilir:
Tekil Çoğul  
dukṯo ܕܘܟܬ݂ܐ dëkoṯe ܕܷܟܳܬ݂ܶܐ yer, nokta
iqarṯo ܐܝܩܰܪܬ݂ܐ iqaryoṯe ܐܝܩܰܪܝܳܬ݂ܶܐ aile
barṯo ܒܰܪܬ݂ܐ bnoṯe ܒܢܳܬ݂ܶܐ kız, kız evlat
qelayto ܩܶܠܰܝܬܐ qeloyoṯe ܩܶܠܳܝܳܬ݂ܶܐ oda
ganṯo ܓܰܢܬ݂ܐ ganoṯe ܓܰܢܳܬ݂ܶܐ bahçe
Dişil isimler –iṯo ـܝܬ݂ܐ ile biterler ve düzenli çoğul forma geçtiklerinde -yoṯe ـܳܬ݂ܶܐ son eki; -uṯo ـܘܬ݂ܐ ile biten isimler çoğul forma geçtiklerinde -woṯe ـܘܳܬ݂ܶܐ son eki alırlar:
Tekil Çoğul  
malfoniṯo ܡܰܠܦܳܢܝܬ݂ܐ malfonyoṯe ܡܰܠܦܳܢܝܳܬ݂ܶܐ kadın öğretmen
malkuṯo ܡܰܠܟܘܬ̣ܐ malkwoṯe ܡܰܠܟܘܳܬ̣ܶܐ krallık
Daha önce 4A konusunda da anlatıldığışekilde dişil ve -o ـܐ ile biten isimler olabilir ve çoğul forma geçtiklerinde de sona -oṯe ـܳܬ݂ܶܐ eki alırlar:
Tekil Çoğul  
arco (dişil) ܐܰܪܥܐ arcoṯe ܐܰܪܥܳܬ݂ܶܐ dünya, yeryüzü, toprak
emo (dişil) ܐܶܡܐ emoṯe ܐܶܡܳܬ݂ܶܐ anne
cayno (dişil) ܥܰܝܢܐ caynoṯe ܥܰܝܢܳܬ݂ܶܐ göz
iḏo (dişil) ܐܝܕ݂ܐ iḏoṯe ܐܝܕ݂ܳܬ݂ܶܐ el
dado (dişil) ܕܰܕܐ dadoṯe ܕܰܕܳܬ݂ܶܐ hala
barko ܒܰܪܟܐ barkoṯe ܒܰܪܟܳܬ݂ܶܐ diz
katfo ܟܰܬܦܐ katfoṯe ܟܰܬܦܳܬ݂ܶܐ omuz
Dişil isimlerde sonu -o ـܐ ekiyle biten bazı istisnalar bulunur ve -e ـܶܐ eril çoğul son eki alabilirler:
Tekil Çoğul  
kef(dişil) ܟܶܦܐ kefe ܟܶܦܶܐ taş
cezo (dişil) ܥܶܙܐ ceze ܥܶܙܶܐ keçi
Buradaki çoğul isimler ise düzensizdir:
Tekil Çoğul  
šabṯo ܫܰܒܬ݂ܐ šabe ܫܰܒܶܐ hafta
aṯto ܐܰܬܼܬܐ niše ܢܝܫܶܐ kadın

b) Başka dilden geçen kelimelerin çoğul hale getirilmesi

Başka dilden geçen kelimeler Süryaniceye adapte olan kelimelerdir. Yapılarından dolayı Arami Olmayan Dil olarak değerlendirilirler. Bu şekilde olan kelimelerin eril olanların sonu sabittir ve değişmez ve dişil olanları ise sonları -a ـܰܐ veya -e ـܶܐ ekleriyle biter. Çoğul durumda ise her ikisi yani dişil ve eril başka dillerden geçen bu kelimeler sonu -at ـܰܬ ekleri ile biterler.

1. Başka dilden geçen eril isimlerin sonu sabittir:

Tekil Çoğul  
rastorant ܪܰܣܬܳܪܰܢܬ rastorantat ܪܰܣܬܳܪܰܢܬܰܬ restorant
talafon ܬܰܠܰܦܳܢ talafonat ܬܰܠܰܦܳܢܰܬ telefon
zlam ܙܠܰܐܡ zlamat ܙܠܰܡܰܬ adam
aršitakt ܐܰܪܫܝܬܰܟܬ aršitaktat ܐܰܪܫܝܬܰܟܬܰܬ mimar

Başka dilden eril ve başka dilden geçmiş kelimenin sonu sabit biter ama çoğul hale geldikleri zaman ise yukarda yerli/ana isimlerde anlatıldığı gibi sonuna -e ـܶܐ ekini alırlar: rastorant, ܪܰܣܬܳܪܰܢܬ çoğul hale rastorantat -rastorante ܪܰܣܬܳܪܰܢܬܰܬܪܰܣܬܳܪܰܢܬܶܐ  talafon ܬܰܠܰܦܳܢ, çoğul hale talafonat - talafone ܬܰܠܰܦܳܢܰܬ – ܬܰܠܰܦܳܢܶܐ

Bundan başka bu kategorideki eril isimlerin Arapçadan gelmiş olanları vardır. Bu şekilde Arapça’dan geçen isimler gene Arapça’da çoğul nasıl oluyorsa o şekilde çoğul hale getirilirler. Dolayısıyla bazı isimlerin üç değişik çoğul hali olabilir:

Tekil Çoğul  
maṭbax ܡܰܛܒܰܟ݂ maṭebëx/maṭbaxat/maṭbaxe ܡܰܛܶܒܷܟ݂ ܆ ܡܰܛܒܰܟ݂ܰܬ ܆ ܡܰܛܒܰܟ݂ܶܐ mutfak
ḥaywan ܚܰܝܘܰܢ ḥayewën/ḥaywanat/ḥaywane ܚܰܝܶܘܷܢ ܆ ܚܰܝܘܰܢܰܬ ܆ ܚܰܝܘܰܢܶܐ hayvan
daftar ܕܰܦܬܰܪ dafetër/daftarat/daftare ܕܰܦܶܬܷܪ ܆ ܕܰܦܬܰܪܰܬ ܆ ܕܰܦܬܰܪܶܐ defter
2. Başka dilden geçen dişil isimler sonları -e ـܶܐ/-a ـܰܐ ekleri ile biter:
Tekil Çoğul  
ṣënca ܨܷܢܥܰܐ ṣëncat ܨܷܢܥܰܬ iş, meslek
cmara ܥܡܰܪܰܐ cmarat ܥܡܰܪܰܬ bina
čanṭa ܫ̰ܰܢܛܰܐ čanṭat ܫ̰ܰܢܛܰܬ çanta
saca ܣܰܥܰܐ sacat ܣܰܥܰܬ saat, zaman
boya ܒܳܝܰܐ boyat ܒܳܝܰܬ boya
baladiye ܒܰܠܰܕܝـܝܶܐ baladiyat ܒܰܠܰܕܝـܝܰܬ belediye
šërke ܫܷܪܟܶܐ šërkat ܫܷܪܟܰܬ şirket
badle ܒܰܕܠܶܐ badlat ܒܰܕܠܰܬ takım elbise

Başka dilden geçmiş kelimeler buradaki kurallara uymayabilir, mesela tuvalet anlamına gelen tuwalet ܬܘܘܰܠܶܬ , çoğul hale tuwaletat ܬܘܘܰܠܶܬܰܬşeklinde olduğu gibi“.

Bunun yanında sözlüklerde de düzensiz çoğul formdaki isimleri tekil formlarıyla beraber göstermektedir.