Düzenleme ekranı, en az 450 piksel yatay alan gerektirir. Lütfen cihazınızı döndürün veya daha geniş ekranlı bir cihaz kullanın.

Dilbilgisi 18

a) İlk kök ünsüzü zayıf olan fiiller

1. İlk kök ünsüzü /ʾ/ (Olaf ܐ) olan fiiller

Süryanice yazımda, ilk kök ünsüzü Olaf ܐ fiil düzenleyicisi k- ܟـ ön eki (G17.a) ve olumsuzlama takısı lo (G16.b) veya l- (G22.e) ardından değişmeden kalır: lišono Almanoyo lëḏciwa ܠܝܫܳܢܐ ܐܰܠܡܰܢܳܝܐ ܠܷܐܕ݂ܥܝܘܰܐ „Almanca bilmiyorlardı“.

ʾbc ܐܒܥ I (< bʿy ܒܥܝ): obac – abёc ܐܳܒܰܥ – ܐܰܒܷܥ „istemek“

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Sg. 3. m. obac ܐܳܒܰܥ abёc ܐܰܒܷܥ
3. f. ёbco ܐܷܒܥܐ abico ܐܰܒܝܥܐ
2. m. ёbcat ܐܷܒܥܰܬ abicat ܐܰܒܝܥܰܬ
2. f. ёbcat ܐܷܒܥܰܬ abicat ܐܰܒܝܥܰܬ
1. m. obacno ܐܳܒܰܥܢܐ abёcno ܐܰܒܷܥܢܐ
1. f. ёbcono ܐܷܒܥܳܢܐ abicono ܐܰܒܝܥܳܢܐ
Pl. 3. ёbci ܐܷܒܥܝ abici ܐܰܒܝܥܝ
2. ёbcitu ܐܷܒܥܝܬܘ abicitu ܐܰܒܝܥܝܬܘ
1. ёbcina ܐܷܒܥܝܢܰܐ abicina ܐܰܒܝܥܝܢܰܐ

 ʾḏc ܐܕ݂ܥ (< ydʿ ܝܕܥ) I: oḏac – aḏёc ܐܳܕ݂ܰܥ – ܐܰܕ݂ܷܥ „bilmek“

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Sg. 3. m. oḏac ܐܳܕ݂ܰܥ aḏёc ܐܰܕ݂ܷܥ
3. f. ёḏco ܐܷܕ݂ܥܐ aḏico ܐܰܕ݂ܝܥܐ
2. m. ёḏcat ܐܷܕ݂ܥܰܬ aḏicat ܐܰܕ݂ܝܥܰܬ
2. f. ёḏcat ܐܷܕ݂ܥܰܬ aḏicat ܐܰܕ݂ܝܥܰܬ
1. m. oḏacno ܐܳܕ݂ܰܥܢܐ aḏёcno ܐܰܕ݂ܷܥܢܐ
1. f. ёḏcono ܐܷܕ݂ܥܳܢܐ aḏicono ܐܰܕ݂ܝܥܳܢܐ
Pl. 3. ёḏci ܐܷܕ݂ܥܝ aḏici ܐܰܕ݂ܝܥܝ
2. ёḏcitu ܐܷܕ݂ܥܝܬܘ aḏicitu ܐܰܕ݂ܝܥܝܬܘ
1. ёḏcina ܐܷܕ݂ܥܝܢܰܐ aḏicina ܐܰܕ݂ܝܥܝܢܰܐ

İlk harfi /ʾ/ (Olaf ܐ) ile başlayan köklerin gırtlak vuruşu, aşağıdaki kök II fiillerinde II. gerçekleştirilir: 

                       ʾmr ܐܡܪ II: mʾamar - mʾamarle ܡܐܰܡܰܪ – ܡܐܰܡܰܪܠܶܗ „emretmek“,

                       ʾṯr ܐܬ݂ܪ II: mʾaṯar - mʾaṯarle ܡܐܰܬ݂ܰܪ – ܡܐܰܬ݂ܰܪܠܶܗ „etkilemek“.

Latin alfabesiyle yazıldığında gırtlak vuruşu dikkate alınmaz. Bu formlar mamar – mamarle ve maṯar - maṯarle olarak yazılır. III. kök için  4. bölüme bk.

2. İlk kök ünsüzü /y/ ܝ olan fiiller

Bu kategorideki geçişsiz fiiller I. kökte düzenlidirler (G8.a): ylf ܝܠܦ I: yolaf – yalёf ܝܳܠܰܦ – ܝܰܠܷܦ „öğrenmek“.

Geçişli fiiller de aynı şekilde şimdiki zamanda düzenlidirler. Geçmiş zamanda kelimenin başına bir i- alırlar, bu da Süryanice ܐܝ olarak yazılır:

ynq ܝܢܩ I: yonaqinёqle ܝܳܢܰܩ – ܐܝܢܷܩܠܶܗ „sağmak (süt)“

  Şimdiki zaman Geçmiş zaman
Sg. 3. m. yonaq ܝܳܢܰܩ inëqle ܐܝܢܷܩܠܶܗ
3. f. yënqo ܝܷܢܩܐ inëqla ܐܝܢܷܩܠܰܗ
2. m. yënqat ܝܷܢܩܰܬ inëqlux ܐܝܢܷܩܠܘܟ݂
2. f. yënqat ܝܷܢܩܰܬ inëqlax ܐܝܢܷܩܠܰܟ݂
1. m. yonaqno ܝܳܢܰܩܢܐ inëqli ܐܝܢܷܩܠܝ
1. f. yënqono ܝܷܢܩܳܢܐ inëqli ܐܝܢܷܩܠܝ
Pl. 3. yënqi ܝܷܢܩܝ inëqqe ܐܝܢܷܩܩܶܗ
2. yënqitu ܝܷܢܩܝܬܘ inëqxu ܐܝܢܷܩܟ݂ܘ
1. yënqina ܝܷܢܩܝܢܰܐ inëqlan ܐܝܢܷܩܠܰܢ

yoraṯ - irëṯle ܝܳܪܰܬ݂ – ܐܝܪܷܬ݂ܠܶܗ „miras olarak almak“ aynı şekilde çekilir. II. kökte ilk kök ünsüzü /y/ ܝ olan tüm fiiller düzenlidirler:

                       yqr ܝܩܪ II: myaqarmyaqarle ܡܝܰܩܰܪ – ܡܝܰܩܰܪܠܶܗ „saygı göstermek“

III. kök ile ilgili olarak bk. 4. Bölüm.

3. İlk kök ünsüzü /w/ܘ olan fiiller

İlk kök ünsüzü /w/ܘ olan fiiller I. kökte bulunmazlar. II. kökte ise düzenlidirler:

                       wṣf ܘܨܦ II: mwaṣaf - mwaṣafle ܡܘܰܨܰܦ – ܡܘܰܨܰܦܠܶܗ „övmek; tasvir etmek, tarif etmek“

                       wbx ܘܒܟ݂ II: mwabax – mwabaxle ܡܘܰܒܰܟ݂ – ܡܘܰܒܰܟ݂ܠܶܗ „uyarmak“

III. kök ile ilgili olarak bk. 4. Bölüm.

4. İlk kök ünsüzü zayıf olan fiillerin III ve IIIp kökleri

Bu köklerde ilk kök ünsüzü zayıf olan fiilerinIn hepsi aynı uygulamaya tabi tutulur. Zayıf kök ünsüzü hepsinde /w/ ܘ ile değiştirilir:

                       ʾkl ܐܟܠ III: mawkalmawkele ܡܰܘܟܰܠ – ܡܰܘܟܶܠܶܗ „beslemek, bakmak“

                        IIIp: mitawkalmtawkal ܡܝܬܰܘܟܰܠ – ܡܬܰܘܟܰܠ „yenilmiş (yemek) olmak“

                        ylf ܝܠܦ III: mawlafmawlafle ܡܰܘܠܰܦ – ܡܰܘܠܰܦܠܶܗ „öğretmek“

                        IIIp: mitawlafmtawlaf ܡܝܬܰܘܠܰܦ – ܡܬܰܘܠܰܦ „öğretilmek“

                        ʾḏc ܐܕ݂ܥ III: mawḏac - mawḏacle ܡܰܘܕ݂ܰܥ – ܡܰܘܕ݂ܰܥܠܶܗ „bilgilendirmek“

                        IIIp: mitawḏac - mtawḏac ܡܝܬܰܘܕ݂ܰܥ – ܡܬܰܘܕ݂ܰܥ „bilgilendirilmek“

nfq ܢܦܩ I: nofaq – nafёq ܢܳܦܰܩ – ܢܰܦܷܩ „dışarı çıkmak“ fiili de III ve IIIp köklerde düzensiz oluşturulur. Kökteki /nܢـ kaybolur ve fiil ilk kök ünsüzü zayıf fiiller gibi oluşturulur:

                        nfq ܢܦܩ III: mawfaqmawfaqle ܡܰܘܦܰܩ – ܡܰܘܦܰܩܠܶܗ „dışarıya / ortaya çıkarmak, sürmek, kovmak“

                        (manfaq – manfaqle ܡܰܢܦܰܩ – ܡܰܢܦܰܩܠܶܗ yerine.)

                        IIIp: mitawfaq – mtawfaq ܡܝܬܰܘܦܰܩ – ܡܬܰܘܦܰܩ „çıkartılmak, ortaya çıkartılmak, yayınlanmak, sürdürülmek, kovulmak“

                        (mitanfaq – mtanfaq ܡܝܬܰܢܦܰܩ – ܡܬܰܢܦܰܩ yerine.)

/aw/ ـܰܘçift seslisi III. kök formlarında /o/ şekilinde basitleştirilebilir: mokal ܡܳܟܰܠ (mawkal ܡܰܘܟܰܠ yerine), molaf ܡܳܠܰܦ (mawlaf ܡܰܘܠܰܦ yerine), moḏac ܡܳܕ݂ܰܥ (mawḏac ܡܰܘܕ݂ܰܥ yerine).

 

b) Zaman ve yer zarfları

1. Zaman zarfları

En çok kullanılan zaman zarfları:

ucdo Şimdi ܐܘܥܕܐ
meqëm önce, daha önce ܡܶܩܷܡ
bëṯër sonra, daha sonra ܒܷܬ݂ܷܪ
aṯmël Dün ܐܰܬ݂ܡܷܠ
ramḥël yarın ܪܰܡܚܷܠ
ëšqaḏ geçen yıl ܐܷܫܩܰܕ݂
heš daha, henüz ܗܶܫ
ḥeloyo erken (gün boyunca) ܚܶܠܳܝܐ

Bazı sıfatlar da zarf gibi kullanılabilir:

xayifo çabuk, erken ܟ݂ܰܝـܝܦܐ
mwaxro Geç ܡܘܰܟ݂ܪܐ

Bazı zaman zarfları aksanlı ön ek ad- ܐܰܕ..., ile oluşturulur. Bunlar şimdiki zamanı belirtirler:

adyawma Bugün ܐܰܕܝܰܘܡܰܐ
adṣafro bu sabah ܐܰܕܨܰܦܪܐ
adfalge d yawmo bu öğlen ܐܰܕܦܰܠܓܶܗ ܕܝܰܘܡܐ
adcaṣriye bu akşam ܐܰܕܥܰܨܪܝـܝܶܐ
adlalyo bu akşam / gece ܐܰܕܠܰܠܝܐ
adšato bu yıl ܐܰܕܫܰܬܐ

Bu zarflara aynı şekilde ilk hecede vurgulanan annaqla ܐܰܢܢܰܩܠܰܐ „şimdi, şu anda“ da dahildir.

Çoğul takısı -awoṯe olan zaman zarfları:

ṣafrawoṯe Sabahları ܨܰܦܪܰܘܳܬ݂ܶܐ
caṣriyawoṯe Akşamları ܥܰܨܪܝـܝܰܘܳܬ݂ܶܐ
lalyawoṯe Geceleri ܠܰܠܝܰܘܳܬ݂ܶܐ
naqlawoṯe Bazen ܢܰܩܠܰܘܳܬ݂ܶܐ

2. Yer zarfları

Yer zarflarının belli bir işareti/özelliği yoktur:

harke Burada ܗܰܪܟܶܐ
tamo Orada ܬܰܡܐ
laltaḥ Aşağıda ܠܰܠܬܰܚ
lalcal Yukarıda ܠܰܠܥܰܠ
lugab Yanda ܠܘܓܰܒ
lawġël İçeride ܠܰܘܓ݂ܷܠ
larwal Dışarıda ܠܰܪܘܰܠ

3. Diğer zarflar

Yukarıdaki zaman ve yer zarflarının dışında örneğin tarz-usul-yol ve sebep gibi başka zarflar da vardır:

šafiro Güzel ܫܰܦܝܪܐ
ṭawwo İyi ܛܰܘܘܐ
hawxa Öyle ܗܰܘܟ݂ܰܐ
mawxa o yüzden, o sebeple ܡܰܘܟ݂ܰܐ
gušt hemen hemen ܓܘܫܬ
disa yeniden, tekrar ܕܝܣܰܐ
naqla ḥreto yeniden, tekrar ܢܰܩܠܰܐ ܚܪܶܬܐ
bëlḥuḏe Yalnız ܒܷܠܚܘܕ݂ܶܗ
cam ḥḏoḏe Birlikte ܥܰܡ ܚܕ݂ܳܕ݂ܶܐ

4. Zarfların kullanılmasına dair örnekler

Kobac fayšat adlalyo harke d ḥozina ramḥël mën kiban saymina lux. (L.14) Sen bu gece burada kalmalısın, yarın senin için ne yapabileceğimize bakarız. ܟܳܐܒܰܥ ܦܰܝܫܰܬ ܐܰܕܠܰܠܝܐ ܗܰܪܟܶܐ ܕܚܳܙܝܢܐ ܪܰܡܚܷܠ ܡܷܢ ܟܝܒܰܢ ܣܰܝܡܝܢܰܐ ܠܘܟ݂.
Aṯmël mtawbal naqla ḥreto lu taxtor. (L.14) Dün onu yeniden doktora götürdüler. ܐܰܬ݂ܡܷܠ ܡܬܰܘܒܰܠ ܢܰܩܠܰܐ ܚܪܶܬܐ ܠܘ ܬܰܟ݂ܬܳܪ.
Kiban ḥeloyo ëzzan. (L.8) Erkenden gidebiliriiz. (D.8) ܟܝܒܰܢ ܚܶܠܳܝܐ ܐܷܙܙܰܢ.
Mën kosaymitu harke? (L. 3) Burada ne yapıyorsunuz? (D.3) ܡܷܢ ܟܳܣܰܝܡܝܬܘ ܗܰܪܟܶܐ؟
Harke laltaḥ koḥozitu gušmo dë zcuro (L.7) Burada aşağıda bir çocuğun vücudunu görüyorsunuz. (D.7) ܗܰܪܟܶܐ ܠܰܠܬܰܚ ܟܳܚܳܙܝܬܘ ܓܘܫܡܐ ܕܷܙܥܘܪܐ.

 

c) Belirsizlik

Belirli tanımlık (artikel) G3.a’da işlenmişti. Tanımlık eki olmayan isimler belirsizdir, örneğin: kṯowo ܟܬ݂ܳܘܐ „kitap, bir kitap“ u kṯowo ܐܘ ܟܬ݂ܳܘܐ „kitap“ karşısında. Tekil formda belirsizlik durumu bir sayının eklenmesiyle belirli hale gelmiş olur: (eril) ḥa ܚܰܐ, (dişil) ḥḏo ܚܕ݂ܐ.

u kṯowo Kitap ܐܘ ܟܬ݂ܳܘܐ
kṯowo ~ ḥa kṯowo bir kitap ܚܰܐ ܟܬ݂ܳܘܐ ~ ܟܬ݂ܳܘܐ
i raḏayto Otomobil ܐܝ ܪܰܕ݂ܰܝܬܐ
raḏayto ~ ḥḏo raḏayto bir otomobil ܪܰܕ݂ܰܝܬܐ ~ ܚܕ݂ܐ ܪܰܕ݂ܰܝܬܐ
ab bote Evler ܐܰܒ ܒܳܬܶܐ
bote Evler ܒܳܬܶܐ

Örnekler:

Këtle yolufe Holandoye Onun (eril) Hollandalı öğrencileri var. ܟܷܬܠܶܗ ܝܳܠܘܦܶܐ ܗܳܠܰܢܕܳܝܶܐ
Aš šurone këtte aḏne Duvarların kulakları vardır. ܐܰܫ ܫܘܪܳܢܶܐ ܟܷܬܬܶܗ ܐܰܕ݂ܢܶܐ
Bu banyo kit duš Banyoda duş var. ܒܘ ܒܰܐܢܝܐ ܟܝܬ ܕܘܫ