Dilbilgisi 18 |
a) İlk kök ünsüzü zayıf olan fiiller 1. İlk kök ünsüzü /ʾ/ (Olaf ܐ) olan fiiller Süryanice yazımda, ilk kök ünsüzü Olaf ܐ fiil düzenleyicisi k- ܟـ ön eki (G17.a) ve olumsuzlama takısı lo (G16.b) veya l- (G22.e) ardından değişmeden kalır: lišono Almanoyo lëḏciwa ܠܝܫܳܢܐ ܐܰܠܡܰܢܳܝܐ ܠܷܐܕ݂ܥܝܘܰܐ „Almanca bilmiyorlardı“. ʾbc ܐܒܥ I (< bʿy ܒܥܝ): obac – abёc ܐܳܒܰܥ – ܐܰܒܷܥ „istemek“
ʾḏc ܐܕ݂ܥ (< ydʿ ܝܕܥ) I: oḏac – aḏёc ܐܳܕ݂ܰܥ – ܐܰܕ݂ܷܥ „bilmek“
İlk harfi /ʾ/ (Olaf ܐ) ile başlayan köklerin gırtlak vuruşu, aşağıdaki kök II fiillerinde II. gerçekleştirilir: ʾmr ܐܡܪ II: mʾamar - mʾamarle ܡܐܰܡܰܪ – ܡܐܰܡܰܪܠܶܗ „emretmek“, ʾṯr ܐܬ݂ܪ II: mʾaṯar - mʾaṯarle ܡܐܰܬ݂ܰܪ – ܡܐܰܬ݂ܰܪܠܶܗ „etkilemek“. Latin alfabesiyle yazıldığında gırtlak vuruşu dikkate alınmaz. Bu formlar mamar – mamarle ve maṯar - maṯarle olarak yazılır. III. kök için 4. bölüme bk. 2. İlk kök ünsüzü /y/ ܝ olan fiiller Bu kategorideki geçişsiz fiiller I. kökte düzenlidirler (G8.a): ylf ܝܠܦ I: yolaf – yalёf ܝܳܠܰܦ – ܝܰܠܷܦ „öğrenmek“. Geçişli fiiller de aynı şekilde şimdiki zamanda düzenlidirler. Geçmiş zamanda kelimenin başına bir i- alırlar, bu da Süryanice ܐܝ olarak yazılır: ynq ܝܢܩ I: yonaq – inёqle ܝܳܢܰܩ – ܐܝܢܷܩܠܶܗ „sağmak (süt)“
yoraṯ - irëṯle ܝܳܪܰܬ݂ – ܐܝܪܷܬ݂ܠܶܗ „miras olarak almak“ aynı şekilde çekilir. II. kökte ilk kök ünsüzü /y/ ܝ olan tüm fiiller düzenlidirler: yqr ܝܩܪ II: myaqar – myaqarle ܡܝܰܩܰܪ – ܡܝܰܩܰܪܠܶܗ „saygı göstermek“ III. kök ile ilgili olarak bk. 4. Bölüm. 3. İlk kök ünsüzü /w/ܘ olan fiiller İlk kök ünsüzü /w/ܘ olan fiiller I. kökte bulunmazlar. II. kökte ise düzenlidirler: wṣf ܘܨܦ II: mwaṣaf - mwaṣafle ܡܘܰܨܰܦ – ܡܘܰܨܰܦܠܶܗ „övmek; tasvir etmek, tarif etmek“ wbx ܘܒܟ݂ II: mwabax – mwabaxle ܡܘܰܒܰܟ݂ – ܡܘܰܒܰܟ݂ܠܶܗ „uyarmak“ III. kök ile ilgili olarak bk. 4. Bölüm. 4. İlk kök ünsüzü zayıf olan fiillerin III ve IIIp kökleri Bu köklerde ilk kök ünsüzü zayıf olan fiilerinIn hepsi aynı uygulamaya tabi tutulur. Zayıf kök ünsüzü hepsinde /w/ ܘ ile değiştirilir: ʾkl ܐܟܠ III: mawkal – mawkele ܡܰܘܟܰܠ – ܡܰܘܟܶܠܶܗ „beslemek, bakmak“ IIIp: mitawkal – mtawkal ܡܝܬܰܘܟܰܠ – ܡܬܰܘܟܰܠ „yenilmiş (yemek) olmak“ ylf ܝܠܦ III: mawlaf – mawlafle ܡܰܘܠܰܦ – ܡܰܘܠܰܦܠܶܗ „öğretmek“ IIIp: mitawlaf – mtawlaf ܡܝܬܰܘܠܰܦ – ܡܬܰܘܠܰܦ „öğretilmek“ ʾḏc ܐܕ݂ܥ III: mawḏac - mawḏacle ܡܰܘܕ݂ܰܥ – ܡܰܘܕ݂ܰܥܠܶܗ „bilgilendirmek“ IIIp: mitawḏac - mtawḏac ܡܝܬܰܘܕ݂ܰܥ – ܡܬܰܘܕ݂ܰܥ „bilgilendirilmek“ nfq ܢܦܩ I: nofaq – nafёq ܢܳܦܰܩ – ܢܰܦܷܩ „dışarı çıkmak“ fiili de III ve IIIp köklerde düzensiz oluşturulur. Kökteki /n/ ܢـ kaybolur ve fiil ilk kök ünsüzü zayıf fiiller gibi oluşturulur: nfq ܢܦܩ III: mawfaq – mawfaqle ܡܰܘܦܰܩ – ܡܰܘܦܰܩܠܶܗ „dışarıya / ortaya çıkarmak, sürmek, kovmak“ (manfaq – manfaqle ܡܰܢܦܰܩ – ܡܰܢܦܰܩܠܶܗ yerine.) IIIp: mitawfaq – mtawfaq ܡܝܬܰܘܦܰܩ – ܡܬܰܘܦܰܩ „çıkartılmak, ortaya çıkartılmak, yayınlanmak, sürdürülmek, kovulmak“ (mitanfaq – mtanfaq ܡܝܬܰܢܦܰܩ – ܡܬܰܢܦܰܩ yerine.) /aw/ ـܰܘçift seslisi III. kök formlarında /o/ şekilinde basitleştirilebilir: mokal ܡܳܟܰܠ (mawkal ܡܰܘܟܰܠ yerine), molaf ܡܳܠܰܦ (mawlaf ܡܰܘܠܰܦ yerine), moḏac ܡܳܕ݂ܰܥ (mawḏac ܡܰܘܕ݂ܰܥ yerine).
b) Zaman ve yer zarfları 1. Zaman zarfları En çok kullanılan zaman zarfları:
Bazı sıfatlar da zarf gibi kullanılabilir:
Bazı zaman zarfları aksanlı ön ek ad- ܐܰܕ..., ile oluşturulur. Bunlar şimdiki zamanı belirtirler:
Bu zarflara aynı şekilde ilk hecede vurgulanan annaqla ܐܰܢܢܰܩܠܰܐ „şimdi, şu anda“ da dahildir. Çoğul takısı -awoṯe olan zaman zarfları:
2. Yer zarfları Yer zarflarının belli bir işareti/özelliği yoktur:
3. Diğer zarflar Yukarıdaki zaman ve yer zarflarının dışında örneğin tarz-usul-yol ve sebep gibi başka zarflar da vardır:
4. Zarfların kullanılmasına dair örnekler
c) Belirsizlik Belirli tanımlık (artikel) G3.a’da işlenmişti. Tanımlık eki olmayan isimler belirsizdir, örneğin: kṯowo ܟܬ݂ܳܘܐ „kitap, bir kitap“ u kṯowo ܐܘ ܟܬ݂ܳܘܐ „kitap“ karşısında. Tekil formda belirsizlik durumu bir sayının eklenmesiyle belirli hale gelmiş olur: (eril) ḥa ܚܰܐ, (dişil) ḥḏo ܚܕ݂ܐ.
Örnekler:
|