Dilbilgisi 22 |
a) Şimdiki zamanda nesne işaretleme 1. Şimdiki zaman çekimlerinde L sonekleri G.21a’da açıklandığı gibi, nesne çoğu durumda kelime sırasıyla ifade edilir. Bununla birlikte nesne, geçmiş zamanda olduğu gibi şimdiki zamanda da, şimdiki zaman çekimlerine eklenmiş olan L soneklerinin (G.21.a.3) yardımıyla işaretlenir. (G.16e’ye de bk.):
Şimdiki zamanda L sonekleri hem doğrudan (A) hem de dolaylı (D) nesneyi temsil ederler. Aşağıdaki örneklerde olduğu gibi:
2. L- soneklerinin gelmesiyle Şimdiki zaman çekimleri Şimdiki zaman çekim kalıplarına L soneklerinin gelmesiyle, çekim sonekleri ve L sonekleri kaynaşırlar. Şimdiki zamanın nesne sonekleriyle dizimi aşağıdaki gibidir:
2. ve 3. Çoğul şahıs nesne son ekleri Şimdiki zaman çekimlerinde son sesine göre aşağıdaki dağılımda olduğu gibi üç şekil alır: (2.Çoğul: -xu ـܟ݂ܘ, -lxu ـܠܟ݂ܘ, -nxu ـܢܟ݂ܘ veya 3.Çoğul: -Ke ـܶـ, -lle ـܠܠܶܗ, -nne ـܢܢܶܗ) Şimdiki zamandaki değişikliğe dikkat etmek gerekir:
3. L sonekinin gelmesiyle Şimdiki zamanda 1. şahıslar Şimdiki zaman kalıplarında 1. Tekil şahıslara nesne soneklerinin (burada 2.eril./dişil.Tekil ve 3.eril./dişil.Tekil.) aşağıdaki özelliklere dikkat edilmelidir:
Yukarıda gösterilen formların yanı sıra, 1. Tekil şahıs bu tür değişiklikler olmadan da şimdiki zamanda ifade edilebilir. Bu durumda daha uzun formlar söz konusudur - nesne soneklerinin tam teşekküllü L-sonekleri olması gibi:
Uzun ve kısa formlar aynı anlamı taşır, ancak daha kısaltılmış formlar daha yaygın şekilde kullanılır: kogorašnolux ܟܳܓܳܪܰܫܢܳܠܘܟ݂ = kogorašnux ܟܳܓܳܪܰܫܢܘܟ݂ „ben (eril) seni/sana çekiyorum“ kogorašnolxu ܟܳܓܳܪܰܫܢܳܠܟ݂ܘ = kogorašnanxu ܟܳܓܳܪܰܫܢܰܢܟ݂ܘ „ben (eril) sizi/sizin için çekiyorum“ koguršonole ܟܳܓܘܪܫܳܢܳܠܶܗ = koguršalle ܟܳܓܘܪܫܰܠܠܶܗ „ben (dişil) onu/ona (eril) çekiyorum“ koguršonolxu ܟܳܓܘܪܫܳܢܳܠܟ݂ܘ = koguršanxu ܟܳܓܘܪܫܰܢܟ݂ܘ „ben (dişil) sizi/sizin için çekiyorum“ 4. L sonekli ʾmr ܐܡܪ I „söylemek“ fiilinin özellikleri Çok sık görülen ʾmr ܐܡܪ I „söylemek“ fiili nesne soneklerinin gelmesiyle, /mr ܡܪ/ und /rl ܪܠ/ kombinasyonlarının uyumuna geri giden pek çok değişiklik yaşar. Bir genel bakış:
1.Tekil şahıs, eril için uzun formlar: omarne ܐܳܡܰܪܢܶܗ = omarnole ܐܳܡܰܪܢܳܠܶܗ „ben ona (eril) söylüyorum“ omarna ܐܳܡܰܪܢܰܗ = omarnola ܐܳܡܰܪܢܳܠܰܗ „Ben ona (dişil) söylüyorum“ omarnux ܐܳܡܰܪܢܘܟ݂ = omarnolux ܐܳܡܰܪܢܳܠܘܟ݂ „Ben sana (eril) söylüyorum“ omarnax ܐܳܡܰܪܢܰܟ݂ = omarnolax ܐܳܡܰܪܢܳܠܰܟ݂ „Ben sana (dişil) söylüyorum“ 1.Tekil şahıs, dişil için uzun formlar: ëmmalle ܐܷܡܡܰܠܠܶܗ = ëmmonole ܐܷܡܡܳܢܳܠܶܗ „Ben ona (eril) söylüyorum“ ëmmalla ܐܷܡܡܰܠܠܰܗ = ëmmonola ܐܷܡܡܳܢܳܠܰܗ „Ben ona (dişil) söylüyorum“ ëmmallux ܐܷܡܡܰܠܠܘܟ݂ = ëmmonolux ܐܷܡܡܳܢܳܠܘܟ݂ „Ben sana (eril) söylüyorum“ ëmmallax ܐܷܡܡܰܠܠܰܟ݂ = ëmmonolax ܐܷܡܡܳܢܳܠܰܟ݂ „Ben sana (dişil) söylüyorum“ 5. Dolaylı nesnenin, l- ܠـ „için“ edatıyla işaretlenmesi: Sonuç itibariyle dolaylı nesne aynen Geçmiş zamanda olduğu gibi (G.21a.3) zamir sonekleri alan l- ܠـ (G.11b) edatının bağımsız formları vasıtasıyla dolaylı olarak anlatılır:
b) Şart cümlesi Şart cümleleri d ܕ, häka ܗܱܟܰܐ, iḏa ܐܝܕ݂ܰܐ, iḏa d ܐܝܕ݂ܰܐ ܕ, inaqla d ܐܝܢܰܩܠܰܐ ܕ, gud ܓܘܕ, ënkan (d) ܐܷܢܟܰܐܢ (ܕ), ve en d ܐܶܢ ܕ bağlaçlarıyla oluşan yan cümlelerdir. Çoğu durumda bunun parçası olan ana cümle şart cümlesini takip eder. Cümle yapısına bağlı olarak Süryanicede somut ve soyut şart cümleleri vardır. 1. Bildiren / İndikativ Şart cümleleri: Somut şart cümlelerinde ana cümlenin fiili her zaman gelecek zamandadır, buna karşı bağımlı cümlecik dilek kipindedir (yani fiil düzenleyicileri olmadan şimdiki zamanda) veya geçmiş zamandadır. Örnekler:
Aşağıdaki cümlede şart cümlesi ana cümleden sonra gelmektedir:
2. İndikativ olmayan Şart cümleleri: Soyut şart cümlelerinde fiil di’li geçmiş zamanda (G12.b) ya da miş’li geçmiş zamandadır (G12.c) ve ana cümlenin fiili de şart kipindedir ve bu di’li geçmiş zamana gelecek zaman öneki gëd ܓܷܕ getirilerek oluşturulur. Oluşum şeklinde şart kipi di’li geçmiş zamana, Gelecek zaman da Şimdiki zamana bağlıdır:
Soyut şart cümlelerine örnekler:
c) Olumsuzlama 1. İsim cümlesi İsim cümlelerine, bildirme eki yardımıyla ve fiil olmayan bir yüklemle oluşturulur. Bunlar bildirme ekinin olumsuz haliyle olumsuzlanırlar:
2. Fiil cümlesi Fiil cümleleri lo ܠܐ olumsuzluk parçasının fiilin önüne gelmesiyle olumsuzlanır.
Fiil cümlesinin yüklemi bir yardımcı ve bir tam fiilden oluşuyorsa, olumsuzlama parçası yardımcı fiilin önünde durur:
d) Olumsuzlanmış Gelecek zaman Olumsuzlamada Gelecek zaman ve Şimdiki zaman arasında fark yoktur, ikisi de lo ܠܐ + güncel Şimdiki zaman üzerinden olumsuzlanırlar. lo kosoyam ܠܐ ܟܳܣܳܝܰܡ bu durumda kosoyam ܟܳܣܳܝܰܡ yapıyor’un olumsuzlaması „yapmıyor“ olarak veya gëd soyam ܓܷܕ ܣܳܝܰܡ „yapacak“‘ın olumsuzlaması da „yapmayacak“ olarak tercüme edilir. Tek başına olduğunda anlam bağlamdan kaynaklanır.
e) Son harfi ünlü olan fiillerde lo ܠܐ olumsuzlama parçası: Önsesi ünlü olan fiillerde olumsuzluk parşası lo ܠܐ olumsuzlanan fiilin önses ünlüsü ile birleşip l- ܠـ olur. Süryanice’de bu fiiller Olaf /ܐ/ ile yazılırlar, ilk kök birleşen şekilde de kalır. howe - hawi ܗܳܘܶܐ - ܗܰܘܝ „olmak, mevcut olmak“ ve obe - hule ܐܳܒܶܐ - ܗܘܠܶܗ „vermek“ de h-önsesiyle bu şemayı izler: lo abëc ܠܐ ܐܰܒܷܥ> labëc ܠܰܐܒܷܥ „istemedi (eril)“ lo aḏëc ܠܐ ܐܰܕ݂ܷܥ > laḏëc ܠܰܐܕ݂ܷܥ „bilmiyordu (eril)“ lo aṯi ܠܐ ܐܰܬ݂ܝ > laṯi ܠܰܐܬ݂ܝ „gelmedi (eril)“ lo hawi ܠܐ ܗܰܘܝ > lawi ܠܰܘܝ „o (eril) olmadı“ lo hule ܠܐ ܗܘܠܶܗ > lule ܠܘܠܶܗ „vermedi (eril)“
lo omar ܠܐ ܐܳܡܰܪ > lomar ܠܳܐܡܰܪ „söylememeli (eril)“ lo oṯe ܠܐ ܐܳܬ݂ܶܐ > loṯe ܠܳܐܬ݂ܶܐ „gelmemeli (eril)“ lo oxal ܠܐ ܐܳܟ݂ܰܠ > loxal ܠܳܐܟ݂ܰܠ „yememeli (eril)“ lo obac ܠܐ ܐܳܒܰܥ > lobac ܠܳܐܒܰܥ „istememeli (eril)“ lo oḏac ܠܐ ܐܳܕ݂ܰܥ > loḏac ܠܳܐܕ݂ܰܥ „bilmemeli (eril)“ lo howe ܠܐ ܗܳܘܶܐ > lowe ܠܳܘܶܐ „olmamalı (eril)“ Örnekler:
|