Šlomo Surayt

Grammatica 9

a) „er is“ en „er is niet“

„Er is“ luidt in het Surayt kit ܟܝܬ (met lange /i ܝ/) respectievelijk kito ܟܝܬܐ met dezelfde betekenis:

bu banyo kit duš	in de badkamer is een douche	ܒܘ ܒܰܐܢܝܐ ܟܝܬ ܕܘܫ
bi šato kit arbco šuḥlofe	in een jaar zijn er vier jaargetijden	ܒܝ ܫܰܬܐ ܟܝܬ ܐܰܪܒܥܐ ܫܘܚܠܳܦܶܐ
b kul šuḥlofo kit tloṯo yarḥe	in elk jaargetijde zijn drie maanden	ܒܟܘܠ ܫܘܚܠܳܦܐ ܟܝܬ ܬܠܳܬ݂ܐ ܝܰܪܚܶܐ
kito kṯowe tamo	daar zijn boeken	ܟܝܬܐ ܟܬ݂ܳܘܶܐ ܬܰܡܐ

Aan de andere kant wordt „er is niet“ met layt ܠܰܝܬ respectievelijk layto ܠܰܝܬܐ weergegeven:

layto mede harke	er is hier niets	ܠܰܝܬܐ ܡܶܕܶܐ ܗܰܪܟܶܐ
layt qëṭro	er is geen probleem	ܠܰܝܬ ܩܷܛܪܐ
dlo mena layt ḥaye	zonder haar is er geen leven	ܕܠܐ ܡܶܢܰܗ ܠܰܝܬ ܚܰܝܶܐ

b) „hebben“ en „niet hebben“

1. „hebben“

Het werkwoord „hebben“ wordt gevormd door de basis kët- ܟܷܬ in combinatie met de achtervoegsels van de verleden tijd (zie Grammatica 8a : 1):

	Enkelvoud			Meervoud
3^e Persoon (m.)	këtle	hij heeft	ܟܷܬܠܶܗ	këtte	zij hebben	ܟܷܬܬܶܗ
3^e Persoon (v.)	këtla	zij heeft	ܟܷܬܠܰܗ	këtte	zij hebben	ܟܷܬܬܶܗ
2^e Persoon (m.)	këtlux	jij u (m.) hebt	ܟܷܬܠܘܟ݂	këtxu	jullie hebben	ܟܷܬܟ݂ܘ
2^e Persoon (v.)	këtlax	jij (v.) hebt	ܟܷܬܠܰܟ݂	këtxu	jullie hebben	ܟܷܬܟ݂ܘ
1^e Persoon	këtli	ik heb	ܟܷܬܠܝ	këtlan	wij hebben	ܟܷܬܠܰܢ

Voorbeelden:

kmo yolufe këtxu bu sëdro?	Hoeveel leerlingen hebben jullie in de klas?	ܟܡܐ ܝܳܠܘܦܶܐ ܟܷܬܟ݂ܘ ܒܘ ܣܷܕܪܐ؟
cal d këtli ḥawrone Suryoye	Omdat ik Aramese / Assyrische vrienden heb	ܥܰܠ ܕܟܷܬܠܝ ܚܰܘܪܳܢܶܐ ܣܘܪܝܳܝܶܐ
këtle yolufe Holandoye	Hij heeft Nederlandse leerlingen.	ܟܷܬܠܶܗ ܝܳܠܘܦܶܐ ܗܳܠܰܢܕܳܝܶܐ
kmo aḥunone w ḥoṯoṯe këtlax?	Hoeveel broers en zussen heb je (v.)?	ܟܡܐ ܐܰܚܘܢܳܢܶܐ ܘܚܳܬ݂ܳܬ݂ܶܐ ܟܷܬܠܰܟ݂؟
aš šurone këtte aḏne	De muren hebben oren.	ܐܰܫ ܫܘܪܳܢܶܐ ܟܷܬܬܶܗ ܐܰܕ݂ܢܶܐ
u nošo këtle ḥamšo rëġše	De mens heeft vijf zintuigen.	ܐܘ ܢܳܫܐ ܟܷܬܠܶܗ ܚܰܡܫܐ ܪܷܓ݂ܫܶܐ
kul hadomo këtle woliṯo	Ieder lichaamsdeel heeft een functie.	ܟܘܠ ܗܰܕܳܡܐ ܟܷܬܠܶܗ ܘܳܠܝܬ݂ܐ

2. „niet hebben“

Zo wordt ook „niet hebben“ op deze manier gevormd, echter met behulp van de basis lat-:

	Enkelvoud			Meervoud
3^e Persoon (m.)	latle	hij heeft niet	ܠܰܬܠܶܗ	latte	zij hebben niet	ܠܰܬܬܶܗ
3^e Persoon (v.)	latla	zij heeft niet	ܠܰܬܠܰܗ	latte	zij hebben niet	ܠܰܬܬܶܗ
2^e Persoon (m.)	latlux	jij (m.) hebt niet	ܠܰܬܠܘܟ݂	latxu	jullie hebben niet	ܠܰܬܟ݂ܘ
2^e Persoon (v.)	latlax	jij (v.) hebt niet	ܠܰܬܠܰܟ݂	latxu	jullie hebben niet	ܠܰܬܟ݂ܘ
1^e Persoon	latli	ik heb niet	ܠܰܬܠܝ	latlan	wij hebben niet	ܠܰܬܠܰܢ

Voorbeelden:

latte makinat modern	zij hebben geen moderne machines	ܠܰܬܬܶܗ ܡܰܟܝܢܰܬ ܡܳܕܶܪܢ
latli mede lë syomo	ik heb niets te doen	ܠܰܬܠܝ ܡܶܕܶܐ ܠܷܣܝܳܡܐ
u Afrem latle wacde	Afrem heeft geen afspraken	ܐܘ ܐܰܦܪܶܡ ܠܰܬܠܶܗ ܘܰܥܕܶܐ

c) „zijn“ en „niet zijn“

De basis kët- ܟܷܬ en lat- ܠܰܬ met als toevoeging de vormen van het koppelwerkwoord (zie Grammatica 4b), drukken „zijn” en „niet zijn” uit. Deze vormen worden ook vrije koppelwerkwoordsvormen genoemd:

Enkelvoud
3^e Persoon	këtyo	hij/zij is	ܟܷܬܝܐ
2^e Persoon	këthat	jij bent	ܟܷܬܗܰܬ
1^e Persoon	këtno	ik ben	ܟܷܬܢܐ

3^e Persoon	latyo	hij/zij is niet/geen	ܠܰܬܝܐ
^2e Persoon	lathat	jij bent niet/geen	ܠܰܬܗܰܬ
1^e Persoon	latno	ik ben niet/geen	ܠܰܬܢܐ

Meervoud
3^e Persoon	këtne	zij zijn	ܟܷܬܢܶܐ
2^e Persoon	këthatu	jullie zijn	ܟܷܬܗܰܬܘ
1^e Persoon	këtna	wij zijn	ܟܷܬܢܰܐ

3^e Persoon	latne	zij zjjn niet/geen	ܠܰܬܢܶܐ
2^e Persoon	lathatu	jullie zijn niet/geen	ܠܰܬܗܰܬܘ
1^e Persoon	latna	wij zijn niet/geen	ܠܰܬܢܰܐ

Terwijl këtyo ܟܷܬܝܐ voornamelijk in een onafhankelijke positie wordt gebruikt, zoals in:

aḏëc d këtne i Saro w u Aday	Hij wist dat het Saro en Aday waren.	ܐܰܕ݂ܷܥ ܕܟܷܬܢܶܐ ܐܝ ܣܰܪܐ ܘܐܘ ܐܰܕܰܝ
cal d këtyo u lišonayḏi	Omdat het mijn taal is.	ܥܰܠ ܕܟܷܬܝܐ ܐܘ ܠܝܫܳܢܱܝܕ݂ܝ
as Suryoye d këtne b Holanda	De Arameeërs/Assyriërs die in Nederland zijn.	ܐܣ ܣܘܪܝܳܝܶܐ ܕܟܷܬܢܶܐ ܒܗܳܠܰܢܕܰܐ

vertegenwoordigd latyo ܠܰܬܝܐ normaliter de negatieve vorm van het koppelwerkwoord (Grammatica 4b):

positief koppelwerkwoord
harke ne	zij zijn hier	ܗܰܪܟܶܐ ܢܶܐ
ḥaḏire hatu	jullie zijn bereid/gereed/aanwezig	ܚܰܕ݂ܝܪܶܐ ܗܰܬܘ
bu bayto no	ik ben te thuis	ܒܘ ܒܰܝܬܐ ܢܐ
ḥoṯi yo	zij is mijn zus	ܚܳܬ݂ܝ ܝܐ
nacime na	wij zijn klein	ܢܰܥܝܡܶܐ ܢܰܐ

negatief koppelwerkwoord
*latne* harke	zij zijn niet hier	ܠܰܬܢܶܐ ܗܰܪܟܶܐ
*lathatu* ḥaḏire	jullie zijn niet bereid/gereed/aanwezig	ܠܰܬܗܰܬܘ ܚܰܕ݂ܝܪܶܐ
*latno* bu bayto	ik ben niet te thuis	ܠܰܬܢܐ ܒܘ ܒܰܝܬܐ
*latyo* ḥoṯi	zij is niet mijn zus	ܠܰܬܝܐ ܚܳܬ݂ܝ
*latna* nacime	wij zijn niet klein	ܠܰܬܢܰܐ ܢܰܥܝܡܶܐ