Düzenleme ekranı, en az 450 piksel yatay alan gerektirir. Lütfen cihazınızı döndürün veya daha geniş ekranlı bir cihaz kullanın.

 Dilbilgisi 16

a) Dört yada daha fazla köke sahip fiiller

1. Düzenli fiiller

Dört köklü sessiz fiiller Kök II şemasına göre oluşturulmuştur. Sık sık ortaya çıkan yeni oluşmuş kelimeler bu sınıfa aittir mtalfan - mtalfanle ܡܬܰܠܦܰܢ - ܡܬܰܠܦܰܢܠܶܗ „telefon etmek“, mparkar – mparkarle ܡܦ݁ܰܪܟܰܪ - ܡܦ݁ܰܪܟܰܪܠܶܗ „park etmek“, mrašmal – mrašmele ܡܪܰܫܡܰܠ - ܡܪܰܫܡܶܠܶܗ „finance etmek“, mšawša - mšawšale ܡܫܰܘܫܰܛ - ܡܫܰܘܫܰܛܠܶܗ „geliştirmek” gibi. Ayrıca başka dillerden geçen kelimeler de bu sınıfa girer; msayar - msayarle ܡܣܰܝܛܰܪ - ܡܣܰܝܛܰܪܠܶܗ „kontrol etmek“, mqayzan - mqayzanle  ܡܩܰܝܙܰܢ - ܡܩܰܝܙܰܢܠܶܗ „kazanmak“, mpartak – mpartakle ܡܦ݁ܰܪܬܰܟ - ܡܦ݁ܰܪܬܰܟܠܶܗ „yolmak (saç vb)“ gibi..

mtalfan – mtalfanle  ܡܬܰܠܦܰܢܠܶܗ – ܡܬܰܠܦܰܢ örneğini kullanırsak, burada şimdiki ve geçmiş zaman arasında çekim örnekleri gösterilmektedir:

1) Şimdiki

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

mtalfan

ܡܬܰܠܦܰܢ

mtalfni

ܡܬܰܠܦܢܝ

3.. şahıs (dişil)

mtalfno

ܡܬܰܠܦܢܐ

2. şahıs

mtalfnat

ܡܬܰܠܦܢܰܬ

mtalfnitu

ܡܬܰܠܦܢܝܬܘ

1. şahıs (eril)

mtalfanno

ܡܬܰܠܦܰܢܢܐ

mtalfnina

ܡܬܰܠܦܢܝܢܰܐ

1. şahıs (dişil)

mtalfnono

ܡܬܰܠܦܢܳܢܐ

 2) Geçmiş

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

mtalfanle

ܡܬܰܠܦܰܢܠܶܗ

mtalfanne

ܡܬܰܠܦܰܢܢܶܗ

3. şahıs (dişil)

mtalfanla

ܡܬܰܠܦܰܢܠܰܗ

2. şahıs (eril)

mtalfanlux

ܡܬܰܠܦܰܢܠܘܟ݂

mtalfanxu

ܡܬܰܠܦܰܢܟ݂ܘ

2. şahıs (dişil)

mtalfanlax

ܡܬܰܠܦܰܢܠܰܟ݂

1. şahıs

mtalfanli

ܡܬܰܠܦܰܢܠܝ

mtalfanlan

ܡܬܰܠܦܰܢܠܰܢ

 

b) Düzensiz fiiller

Tarihsel olarak düzensiz fiiller, kökte en az bir zayıf sessiz harf bulundurmaktadır. Süryanice’de öncelikle tanınmayacak derecede zayıf olan sessizleri /ʾ/ (olaf ܐ), /w/ (waw ܘ), /y/ (yuܝ), -zayıf harf olarak- ele alıyoruz.  Kökteki zayıf sessiz durumuna göre, üç şekil zayıf fiil ayırt edilebilir: 1. zayıf başlangıç kökleri olan fiiller 2. Zayıf ikinci köke sahip fiiller ve 3. Zayıf üçüncü köke sahip fiiller. Gövdede iki zayıf köke sahip fiiller de bulunur. Süryanice’de en sık çıkan fiiller bu kategoriye girmektedir.

/l-ܠ‍ ile birlikte fiiller geçmiş zamanda son bir sessiz l- eki aldıktan sonra küçük değişikler geçirir ve bu yüzden düzensiz fiiller kategorisine girerler.

Düzensiz fiil çekimi bu kurs programının B seviyesinde ele alınmaktadır. Ekte yer alan "fiil çekimi" bölümünde genel bir bakış sunulmaktadır.

 

c) Fiillerin modern yapıları ve fiil aktarımları

Günlük dil kullanımı için bir dil edinme gerekliliği, bu dili konuşanlara yeni kelimeleri oluşturmaları için zorlar Nitekim yeni fiiller oluşumu aynı şekilde her yerde pratik değildir ve çeşitli biçimlerde kendini gösterebilir.

1. Kural olarak, yeni fiiller, yukarda da mtalfan – mtalfanle ܡܬܰܠܦܰܢܠܶܗ – ܡܬܰܠܦܰܢ „telefon etmek“ ve mparkar – mparkarle ܡܦ݁ܰܪܟܰܪ - ܡܦ݁ܰܪܟܰܪܠܶܗ „park etmek“. fiilerinde belirtildiği şekilde Kök II şemasına göre oluşturulur. Bu türden fiillere örnekler.

       mšamas – mšamasle ܡܫܰܡܰܣ - ܡܫܰܡܰܣܠܶܗ „güneş banyosu yapmak“

       mfakas – mfakasle ܡܦܰܟܰܤ - ܡܦܰܟܰܣܠܶܗ „faks çekmek“

       mvayaz – mvayazle ܡܒ݂ܰܝܰܙ - ܡܒ݂ܰܝܰܙܠܶܗ „vize basvurusu yapmak“

       mdawaš – mdawašle ܡܕܰܘܰܫ - ܡܕܰܘܰܫܠܶܗ „duş almak“

       msafar – msafarle ܡܣܰܦܰܪ - ܡܣܰܦܰܪܠܶܗ „seyahat etmek“

2. Fiil ifade etmenin ikinci çok daha yaygın bir yöntemi, yardımcı fiilin yabancı isme veya mastar unsurla birlikte birleşik olarak sunulmasıdır; soyam – sёmle ܣܳܝܰܡ - ܣܷܡܠܶܗ „hazırlamak , yapmak”  fiilinde olduğu gibi:

kosoyam talafon telephone eder ܟܳܣܳܝܰܡ ܬܰܠܰܦܳܢ
sёmle i raḏayto park arabayı park etti ܣܷܡܠܶܗ ܐܺܝ ܪܰܕ݂ܰܝܬܐ ܦ݁ܰܪܟ
gёd saymono i egaro faks sonra faks yollayacağım ܓܷܕ ܣܰܝܡܳܢܐ ܐܝ ܐܶܓܰܪܬ݂ܐ ܦܰܟܤ
sumu duš meqёm d nёfqitu dışarı çıkmadan once duş yap! ܣܘܡܘ ܕܘܫ ܡܶܩܷܡ ܕܢܷܦܩܝܬܘ

 

d) Emir Kipi

1. Düzenli fiilerde emir kipi kullanımı

Tekil ve çoğul kişiler için emir kipi kullanımının bir formu bulunur. Tekil form son ek ile kullanılmaz, çoğul form sonuna –uـܘ getirilerek ayrılır. Düzenli fiiller şu şekilde emir kipi haine gelir:

  Kök I Kök II Kök III
Tekil graš! çek! ܓܪܰܫ mzaban! sat! ܡܙܰܒܰܢ breakfast! kahvaltı yap! ܡܰܩܪܰܛ
Çoğul grašu! çekin! ܓܪܰܫܘ mzabenu! satın! ܡܙܰܒܶܢܘ breakfast! kahvaltı yapın! ܡܰܩܪܶܛܘ

2. Emir kipinin olumsuz hale getirilmesi

Emir kipi lo + ikinci kişide mevcut olan geniş zaman formu (tekil ve çoğul sırasıyla) yardımıyla olumsuz hale getirilir:

Emir kipi   Olumsuz emir kipi
ṭcay! ܛܥܰܝ unut! ancak: lo ṭocat! ܠܐ ܛܳܥܰܬ untuma!
ṭcayu! ܛܥܰܝܘ unutun! lo ṭocitu ܠܐ ܛܳܥܝܬܘ unutmayın!

 

dmax! ܕܡܰܟ݂ uyu! ancak: lo dёmxat! ܠܐ ܕܷܡܟ݂ܰܬ uyuma!
dmaxu! ܕܡܰܟ݂ܘ uyuyun! lo dёmxitu! ܠܐ ܕܷܡܟ݂ܝܬܘ uyumayın!

 

mёḥzan! ܡܷܚܙܰܢ Üzgün ol! ancak: lo mëḥzonat! ܠܐ ܡܷܚܙܳܢܰܬ Üzgün olma!
mёḥzenu! ܡܷܚܙܶܢܘ Üzgün olun! lo mёḥzonitu! ܠܐ ܡܷܚܙܳܢܝܬܘ Üzgün olmayın!

 

e) Object marking in the present I

Şimdiki zamanda nesne, fiilin ardından bir nesne parçacığı vasıtasıyla ifade edilir; bu parçacık ayrıca bir ek olarak fiile eklenebilir. Bağımsız bir parçacık olduğu şekil şu formda olur:

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

le

ܠܶܗ

alle

ܐܠܠܶܗ

3. şahıs (dişil)

la

ܠܰܗ

2. şahıs (eril)

lux

ܠܘܟ݂

lxu

ܠܟ݂ܘ

2. şahıs (dişil)

lax

ܠܰܟ݂

1. şahıs

li

ܠܝ

lan

ܠܰܢ

 

Burada nesnenin fiil formuna ek olarak eklenmesi daha sıktır. Bu hem fiil biçimini hem de nesne belirtecini değiştirebilir. Açıklamak için 1.tekil şahıs eril/dişil için örenek vereim:

1.şahıs.tekil: korёḥmono ܟܳܪܷܚܡܳܢܐ “seviyorum (dişil)”

1. dişil tekil korёḥmono ܟܳܪܷܚܡܳܢܐ + le ܠܶܗ korёḥmalle ܟܳܪܷܚܡܰܠܠܶܗ Onu seviyorum
      + la ܠܰܗ korёḥmalla ܟܳܪܷܚܡܰܠܠܰܗ Onu seviyorum
      + lux ܠܘܟ݂ korёḥmallux ܟܳܪܷܚܡܰܠܠܘܟ݂ Seni seviyorum (eril tekil)
      + lax ܠܰܟ݂ korёḥmallax ܟܳܪܷܚܡܰܠܠܰܟ݂ Seni seviyorum (dişil teki)
      + alle ܐܰܠܠܶܗ korёḥmanne ܟܳܪܷܚܡܰܢܢܶܗ Onları seviyorum
      + lxu ܠܟ݂ܘ korёḥmanxu ܟܳܪܷܚܡܰܢܟ݂ܘ Sizi seviyorum (çoğul)
  kёbcono ܟܷܐܒܥܳܢܐ + li ܠܝ kёbcalli ܟܷܐܒܥܰܠܠܝ Rica ederim (benim için)
      + lan ܠܰܢ kёbcallan ܟܷܐܒܥܰܠܠܰܢ Rica ederim  (bizim için)
1. eril tekil koroḥamno ܟܳܪܳܚܰܡܢܐ + le ܠܶܗ koroḥamne ܟܳܪܳܚܰܡܢܶܗ Onu seviyorum
      + la ܠܰܗ koroḥamna ܟܳܪܳܚܰܡܢܰܗ Onu seviyorum
      + lux ܠܘܟ݂ koroḥamnux ܟܳܪܳܚܰܡܢܘܟ݂ Seni seviyorum (eril tekil)
      + lax ܠܰܟ݂ koroḥamnax ܟܳܪܳܚܰܡܢܰܟ݂ Seni seviyorum (dişil tekil)
      + alle ܐܰܠܠܶܗ koroḥamnanne ܟܳܪܳܚܰܡܢܰܢܢܶܗ Onları seviyorum
      + lxu ܠܟ݂ܘ koroḥamnanxu ܟܳܪܳܚܰܡܢܰܢܟ݂ܘ Sizi seviyorum (çoğul)
  kobacno ܟܳܐܒܰܥܢܐ + li ܠܝ kobacni ܟܳܐܒܰܥܢܝ Rica ederim (kendim için)
      + lan ܠܰܢ kobacnan ܟܳܐܒܰܥܢܰܢ Bizim için rica ederim

Fiilin nesne belirtmesi ie ilgili ayrıntılı bilgiler, bu dersin B Düzeyinde devam edecektir.