Düzenleme ekranı, en az 450 piksel yatay alan gerektirir. Lütfen cihazınızı döndürün veya daha geniş ekranlı bir cihaz kullanın.

Dilbilgisi 14

a) Kök III’te Fiil Çekimi

1. Geniş zaman çekim ekleri

Diğer geniş zaman köklerinde olduğu gibi Kök III’te iki form bulunur: maltam- ܡܰܠܬܰܡـ ünsüz ilk çekim ekleri öncesi ve maltm- ܡܰܠܬܡـ sesli harfle başlayan ilk çekim eklerinden önce:  

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

maltam

ܡܰܠܬܰܡ

maltmi

ܡܰܠܬܡܺܝ

3. şahıs (dişil)

maltmo

ܡܰܠܬܡܳܐ

2. şahıs

maltmat

ܡܰܠܬܡܰܬ

maltmitu

ܡܰܠܬܡܺܝܬܘ

1. şahıs (eril)

maltamno

ܡܰܠܬܰܡܢܳܐ

maltmina

ܡܰܠܬܡܺܝܢܰܐ

1. şahıs (dişil)

maltmono

ܡܰܠܬܡܳܢܳܐ

Not:

Gövde sesli ilk son eklerinden önce geldiğinde, maltm- ܡܰܠܬܡـ ünsüz kümesi olan -ltm- ـܠܰܬܡـ /a/ veya /ё/ sesli bir harf yardımıyla  bölünür  ve -latm- ـܠܰܬܡـ veya -lёtm- ـܠܷܬܡـ şekline gelir. Örnek; komadamxi an nacime  ܟܳܡܰܕܰܡܟ݂ܝ ܐܰܢ ܢܰܥܝܡܶܐ „çocukları uykuya yatırdılar - uyuttular“, gёd macёzmina am morayḏan  ܓܷܕ ܡܰܥܷܙܡܝܢܰܐ ܐܰܡ ܡܳܪܰܝܕ݂ܰܢ „akrabalarımızı davet edeceğiz“.

Kök III’e şimdiki ve gelecek zaman örnekleri:

Bëṯër gëd madcarno xabro aclux.

Sonra sana bir cevap vereceğim.

ܒܷܬ݂ܷܪ ܓܶܕ ܡܰܕܥܰܪܢܐ ܟ݂ܰܒܪܐ ܐܰܥܠܘܟ݂.

I barṯayḏax komafaṣḥolan baq qolayḏa d ceḏo zcuro.

Kızın bizi Noel şarkılarıyla neşelendirir.

ܐܝ ܒܰܪܬ݂ܰܝܕ݂ܰܟ݂ ܟܳܡܰܦܰܨܚܳܠܰܢ ܒܰܩ ܩܳܠܰܝܕ݂ܰܗ ܕܥܶܕ݂ܐ ܙܥܘܪܐ.

Aydarbo komašafcitu u lalyo?

Geceyi nasıl geçirirsin?

ܐܰܝܕܰܪܒܐ ܟܳܡܰܫܰܦܥܝܬܘ ܐܘ ܠܰܠܝܐ؟

2) Geçmiş zaman çekim ekleri

Kök II’deki geçmiş zamanda olduğu gibi Kök III’te de bir gövde vardır bu maltam- ܡܰܠܬܰܡـ olup bu form şimdiki zamana denk gelir. Geçişli ve geçişsiz fiiller arasındaki ayrım mevcut değildir. Çekim ekleri kullanılarak maltam ܡܰܠܬܰܡ örneğimiz şu şekilde olur:

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

maltamle

ܡܰܠܬܰܡܠܶܗ

maltamme

ܡܰܠܬܰܡܡܶܗ

3. şahıs (dişil)

maltamla

ܡܰܠܬܰܡܠܰܗ

2. şahıs (eril)

maltamlux

ܡܰܠܬܰܡܠܘܟܼ

maltamxu

ܡܰܠܬܰܡܟ݂ܘ

2. şahıs (dişil)

maltamlax

ܡܰܠܬܰܡܠܰܟܼ

1. şahıs

maltamli

ܡܰܠܬܰܡܠܝ

maltamlan

ܡܰܠܬܰܡܠܰܢ

Geçmiş zaman Kök III’le ilgili şu örnekleri verelim:

Mawḏacce ruḥayye bë ḥḏoḏe.

Kendilerini birbirlerine tanıttılar.

ܡܰܘܕ݂ܰܥܥܶܗ ܪܘܚܰܝܝܶܗ ܒܷܚܕ݂ܳܕ݂ܶܐ.

Hёnne macmaḏḏe i barṯaṯṯe bi cito.

Kızlarını klisede vaftiz ettirdiler.

ܗܷܢܢܶܐ ܡܰܥܡܰܕ݂ܕ݂ܶܗ ܐܝ ܒܰܪܬ݂ܰܬ݂ܬ݂ܶܗ ܒܝ ܥܝܬܐ.

Markawwe i dawmo du ceḏo.

Bir Noel ağacı koydular.

ܡܰܪܟܰܘܘܶܗ ܐܝ ܕܰܘܡܐ ܕܘ ܥܶܕ݂ܐ.

 

b) Pasif fiil kökleri ve pasif fiiller

1. Aktif fii kökleri yanısıra, Süryanice’de üç pasif kök formu bulunur. Pasif fiil köklerinin her biri aslında aktif bir fiil köküne karşılık gelebildiği için Ip, IIp ve IIIp ile gösterimiştir. Bu kökler eski Aramice’de Eṯpʿel ܐܶܬ݂ܦܥܶܠ (= Ip), Eṯpaʿʿal ܐܶܬ݂ܦ݁ܰܥܰܠ (=IIp) ve Ettafʿal ܐܶܬ݁ܬ݁ܰܦ݂ܥܰܠ (IIIp) olarak adlandırılırlar.

Pasif fiil köklerinin çekimi ilkesi aktif fiil çekimine denk gelmektedir. Pasif köklerin kendilerine özgü çekimleri bulunur. Çekim esnasında pasif fiil aynı   mevcut ve geçmiş zamana aynı eki alırlar. (Dilbilgisi.7a). Bu bağlamda, geçişsiz fiillere benzemektedirler.

Aşağıdaki tablo pasif fiillerin mevcut ve geçmiş temelleri ile aktif formlara kıyaslanmasıyla genel bir bakış sunmaktadır:

  Şimdiki  zaman gövde Gecmiş zaman gövde  
I goraš-, gurš-/gёrš- grёš- çekmek
ܓܳܪܰܫـ , ܓܘܪܫـ/ܓܷܪܫـ ܓܪܷܫـ
Ip mёgraš-, mёgroš- grёš-, griš- çekiliyor olmak, çekilmek
ܡܷܓܪܰܫـ , ܡܷܓܪܳܫـ ܓܪܷܫـ , ܓܪܝܫـ
II mzaban-, mzabn- mzaban- satmak
ܡܙܰܒܰܢـ , ܡܙܰܒܢـ ܡܙܰܒܰܢـ
IIp mizaban-, mizabn- mzaban-, mzabn- satılmak
ܡܝܙܰܒܰܢـ, ܡܝܙܰܒܢـ ܡܙܰܒܰܢـ, ܡܙܰܒܢـ
III macmar-, macmr- macmar- ınşa etmek
ܡܰܥܡܰܪـ, ܡܰܥܡܪـ ܡܰܥܡܰܪـ
IIIp mitacmar-, mitacmr- mtacmar-, mtacmr- ınşa edilmek
ܡܝܬܰܥܡܰܪـ, ܡܝܬܰܥܡܪـ ܡܬܰܥܡܰܪـ, ܡܬܰܥܡܪـ

1-Birinci şekil, ünsüz harflerden önce gelir; ilk ön ek olarak eklenir, ikinci şekil ise sesli - başlangıç çekim eklerinden önce gelmektedir.  IIIp’de (III’te de olduğu gibi) eğer gövde sesli - ilk sonekten önce geliyorsa, ünsüz kümede bir durak verilerek ile serbest bir değişime sahip olabilir; geniş zaman mitacamr- ܡܝܬܰܥܰܡܪـ ve geçmiş zaman: mtacamr- ܡܬܰܥܰܡܪـ gibi.

2-Her aktif fiil için, bir pasif fiil oluşturulabilir.  Aktif fiil, aktif sesi ifade eder, mesela u zlam koqolaf u ḥabušo ܐܘ ܙܠܰܐܡ ܟܳܩܳܠܰܦ ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ „adam elmayı soyuyor“. Pasif fiil burada eylemi başka bir perspektiften açıklıyor.  Asıl konu (burada: u zlam ܙܠܰܐܡܐܘ  „adam”) pasif olarak ifade edilmiyor Yeni bir konunun yerini alıyor. (u ḥabušo ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ „elma“). Bu şekilde konu elmanın soyulduğunu ifade ediyor ve elmayı kimin soyduğunun bir önemi bulunmuyor. Gerekli olduğunda, bu mu ṭaraf d-  ܕܡܘ ܛܰܪܰܦ  „yoluyla“ kelimesi yardımıyla veya daha kısa hali olan me- ܡܶܐ „-yoluyla,yardımıyla, aracılığıyla“ konularak aynı şekilde desteklenebilir; u ḥabušo komёqlaf mu ṭaraf du zlam ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ ܟܳܡܷܩܠܰܦ ܡܘ ܛܰܪܰܦ ܕܘ ܙܠܰܐܡ veya u ḥabušo komёqlaf mu zlam ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ ܟܳܡܷܩܠܰܦ ܡܘ ܙܠܰܐܡ „elma adamtarafından soyuldu” şekillerinde olduğu gibi.

3. Çeşitli geçişsiz ve dönüşlü fiiller, pasif fiil olarak aynı şekilde oluşturulur. mёjġal – jġil ܡܷܔܓ݂ܰܠ - ܔܓ݂ܝܠ „konuşmak“, mibaṭ - biṭ ܡܝܒܰܛ - ܒܝܛ „patlatmak“, mёfṣaḥ - fṣiḥ ܡܷܦܨܰܚ - ܦܨܝܚ „mutlu olmak“, mёfraš – friš ܡܷܦܪܰܫ - ܦܪܝܫ „ayrılmak, kırılmak“ gibi yüksek frekansa sahip fiiller de bu kategoriye aittir.

 

c) Pasif Kök I – Fiil çekimleri

1. Şimdiki zaman çekimleri

Pasif -Kök I’deki düzenli fiiller mёfham – fhim ܡܷܦܗܰܡ - ܦܗܝܡ (fhm ܦܗܡ Ip) „anlaşılmak” fiiline gore şu şekilde oluşturulur:

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

mëfham

ܡܷܦܗܰܡ

mëfhomi

ܡܷܦܗܳܡܺܝ

3. şahıs (dişil)

mëfhomo

ܡܷܦܗܳܡܳܐ

2. şahıs

mëfhomat

ܡܷܦܗܳܡܰܬ

mëfhomitu

ܡܷܦܗܳܡܺܝܬܘ

1. şahıs (eril)

mëfhamno

ܡܷܦܗܰܡܢܳܐ

mëfhomina

ܡܷܦܗܳܡܺܝܢܰܐ

1. şahıs (dişil)

mëfhomono

ܡܷܦܗܳܡܳܢܳܐ

 

Şimdiki zamana göre Kök I – Pasif örnekleri şöyledir:

Gёd mёzwono i raḏaytayḏux adyawma.

Bugün senin (eril) araban satılmış olacak.

ܓܷܕ ܡܷܙܘܳܢܐ ܐܝ ܪܰܕ݂ܰܝܬܰܝܕ݂ܘܟ݂ ܐܰܕܝܰܘܡܰܐ.

Lo komёfhomitu.

Kimse size (çoğul) anlamıyor.

Anlaşılmıyorsunuz (çoğul).

ܠܐ ܟܳܡܷܦܗܳܡܝܬܘ.

Komëqroyo i egarṯo w komëzmori aq qole.

Mektub okunuyor ve şarkılar söylendi.

ܟܳܡܷܩܪܳܝܐ ܐܝ ܐܶܓܰܪܬ݂ܐ ܘܟܳܡܷܙܡܳܪܝ ܐܰܩ ܩܳܠܶܐ.


Geçişsiz fiiller:

Kibi mёjġolono acme? Onunla konuşabilir miyim? (ben-dişil)? ܟܝܒܝ ܡܷܔܓ݂ܳܠܳܢܐ ܐܰܥܡܶܗ؟
Lo mёḥzonat! üzülme! ܠܐ ܡܷܚܙܳܢܰܬ!
Kolozam mёṯnoḥat bu bayto. Evde dinlenmeye mecbursun. ܟܳܠܳܙܰܡ ܡܷܬ݂ܢܳܚܰܬ ܒܘ ܒܰܝܬܐ.

2. Geçmiş zaman çekimleri

Pasif Kök I fiillerinin geçmiş zamandaki temeli aktif Kök I fiiller arasında özdeştir. Gerçekten de, geçmiş zamandaki pasif fiiller, şimdiki zamandaki fiil çekim ekleriyle aynı çekim eklerini alırlar. Burada fhim ܦܗܝܡ „anlaşılmak” fiili örneğini göreceğiz:

 

Tekil

Çoğul

3. şahıs (eril)

fhim

ܦܗܝܡ

fhimi

ܦܗܝܡܝ

3. şahıs (dişil)

fhimo

ܦܗܝܡܐ

2. şahıs

fhimat

ܦܗܝܡܰܬ

fhimitu

ܦܗܝܡܝܬܘ

1. şahıs (eril)

fhëmno

ܦܗܷܡܢܐ

fhimina

ܦܗܝܡܝܢܰܐ

1. şahıs (dişil)

fhimono

ܦܗܝܡܳܢܐ

Not:

Üçüncü şahıstaki eril-tekil /i/ (fhim ܦܗܝܡ , griš ܓܪܝܫ , jġil ܔܓ݂ܝܠ etc.), kapalı hece kuralının aksine, her zaman uzun kalır.

Geçmiş zaman pasif Kök I örnekleri:

Mir ele, mёṯnaḥ!

Ona dinlen denildi!

ܡܝܪ ܐܶܠܶܗ، ܡܷܬ݂ܢܰܚ!

Hiya nafilo w twiro druca.

Düştü ve kolu kırıldı.

ܗܝܝܰܐ ܢܰܦܝܠܐ ܘܬܘܝܪܐ ܕܪܘܥܰܗ.

Aṯmёl hiw u darmono.

Dün ilaç uygulandı (verildi).

ܐܰܬ݂ܡܷܠ ܗܝܘ ܐܘ ܕܰܪܡܳܢܐ.

Tamo zbiṭina w law qadirina ducrina lu bayto.

Orada yakalandık ve artık eve dönemedik.

ܬܰܡܐ ܙܒܝܛܝܢܰܐ ܘܠܰܘ ܩܰܕܝܪܝܢܰܐ ܕܘܥܪܝܢܰܐ ܠܘ ܒܰܝܬܐ.

Sxiri aš šaboke.

Encere kapandı.

ܣܟ݂ܝܪܝ ܐܰܫ ܫܰܒܳܟܶܐ.

Ftiḥ u tarco.

Kapı açıldı.

ܦܬܝܚ ܐܘ ܬܰܪܥܐ.