| Dilbilgisi 20 |
| a) Üçüncü kök ünsüzü zayıf olan fiiller Bu fiil sınıfına kökün üçüncü harfi y ܝ veya w ܘ olan fiiller girer. 1. Üçüncü kök ünsüzü y ܝ olan fiiller Bu fiillerde /y/ ܝ yalnızca şimdiki zaman çekimlerinde dişil formlarda, geçmiş zamanda da geçişsiz çekilen fiillerde görülür. Bu durumda yalnızca bu fiil sınıfında şimdiki zamanda 2. tekil şahısta eril ve dişil arasında fark vardır. Geçişli:
Başka örnekler: šry ܫܪܝ I: šore - šrele ܫܳܪܶܐ – ܫܪܶܠܶܗ „çözmek (geçişli, düğüm, problem)“ mḥy ܡܚܝ I: moḥe - mḥele ܡܳܚܶܐ – ܡܚܶܠܶܗ „vurmak“ gly ܓܠܝ I: gole - glele ܓܳܠܶܐ – ܓܠܶܠܶܗ „keşfetmek“ qry ܩܪܝ I: qore – qrele ܩܳܪܶܐ – ܩܪܶܠܶܗ „okumak, öğrenim görmek, çağırmak/seslenmek“ Geçişsiz:
Not: Geçmiş zaman çekimleri şimdiki zaman çekimlerinden ilk hecede neredeyse bir ünlü harfle ayrılırlar: şimdiki zamanda /o/ ve geçmiş zamanda /a/. Başka örnekler: bxy ܒܟ݂ܝ I: boxe - baxi ܒܳܟ݂ܶܐ – ܒܰܟ݂ܝ „ağlamak“ kly ܟܠܝ I: kole - kali ܟܳܠܶܐ – ܟܰܠܝ „beklemek, ayakta durmak“ mṭy ܡܛܝ I: moṭe - maṭi ܡܳܛܶܐ – ܡܰܛܝ „varmak, gelmek“ cly ܥܠܝ I: cole - cali ܥܳܠܶܐ – ܥܰܠܝ „kalkmak, yükselmek“ 2. Üçüncü kök ünsüzü w ܘ olan fiiller /y/ ܝ harfinin tersine /w/ ܘ harfi hemen hemen tüm çekimli formlarda görünür. Geçişli: kṯw ܟܬ݂ܘ (< ktb ܟܬܒ) I: koṯaw - kṯule ܟܳܬ݂ܰܘ - ܟܬ݂ܘܠܶܗ „yazmak“
Başka örnekler: gnw I: gonaw – gnule ܓܳܢܰܘ - ܓܢܘܠܶܗ „çalmak“ (gnw ܓܢܘ< gnb ܓܢܒ) ḥlw I: ḥolaw - ḥlule ܚܳܠܰܘ - ܚܠܘܠܶܗ „sağmak“ crw I: coraw - crule ܥܳܪܰܘ - ܥܪܘܠܶܗ „kabaca elemek“ ḥšw I: ḥošaw - ḥšule ܚܳܫܰܘ - ܚܫܘܠܶܗ „hesaplamak, düşünmek“ Geçişsiz: ytw ܝܬܘ (< ytb (ܝܬܒ I: yotaw - yatu ܝܳܬܰܘ - ܝܰܬܘ „oturmak“
III ve IIIp köklerde yotaw – yatu ܝܳܬܰܘ - ܝܰܬܘ „oturmak“ birinci kök ünsüzü zayıf olan fiiller gibi oluşturulur: III: mawtaw – mawtawle ܡܰܘܬܰܘ – ܡܰܘܬܰܘܠܶܗ „koymak, oturtmak (geçişli)“ IIIp: mitawtaw – mtawtaw ܡܝܬܰܘܬܰܘ – ܡܬܰܘܬܰܘ „oturtulmak, koyulmak“ Başka örnekler: rkw ܪܟܘ (< rkb ܪܟܒ) I: rokaw - raku ܪܳܟܰܘ - ܪܰܟܘ „oturmak, yerleşmek“ ḥrw ܚܪܘ (<ḥrb ܚܪܒ) I: ḥoraw - ḥaru ܚܳܪܰܘ - ܚܰܪܘ „bozulmak (geçişsiz)“ kyw ܟܝܘ (<kyb ܟܝܒ < kʾb ܟܐܒ) I: koyaw - kayu ܟܳܝܰܘ - ܟܰܝܘ „acımak, ağrımak, sancımak (geçişsiz)“ (yalnızca 3. Şahıslarda!) qrw ܩܪܘ (<qrb ܩܪܒ) I: qoraw - qaru ܩܳܪܰܘ - ܩܰܪܘ „yaklaşmak“
b) Üçüncü kök ünsüzü /l/ ܠ olan fiiller Üçüncü kök ünsüzü bir /l/ ܠ olan fiiller de düzensiz fiillerdendirler. Bu /l/ ܠ geçmiş zamandaki çekim ekinin /l/ ܠ harfiyle kaynaşır ve temelde değişikliklere sebebiyet verir, örneğin: šql ܫܩܠ I: šoqal – šqile ܫܳܩܰܠ – ܫܩܝܠܶܗ „almak, satın almak“ düzenli fiillerle karşılaştır: grš ܓܪܫ I: goraš – grёšle ܓܳܪܰܫ - ܓܪܷܫܠܶܗ „çekmek“ qtl ܩܬܠ II: mqatal – mqatele ܡܩܰܬܰܠ - ܡܩܰܬܶܠܶܗ „kavga etmek, tartışmak“ düzenli fiillerle karşılaştır: zbn II: mzaban – mzabanle ܡܙܰܒܰܢ - ܡܙܰܒܰܢܠܶܗ „satmak“ šql ܫܩܠ III: mašqal – mašqele ܡܰܫܩܰܠ - ܡܰܫܩܶܠܶܗ „satın aldırmak“ düzenli fiillerle karşılaştır: grš ܓܪܫ III: magraš – magrašle ܡܰܓܪܰܫ - ܡܰܓܪܰܫܠܶܗ „çektirmek“ Burada çekim I. köktedir. Örnek olarak šqile ܫܩܝܠܶܗ „satın aldı“ grёšle ܓܪܷܫܠܶܗ „çekti“ ile kıyaslanınca:
Geçmiş zaman çekim eki 2. ve 3. çoğul şahıslarda l- ܠ ile başlamadığından, bu şahıslardaki formlarda değişiklik olmaz. Bu fiiller şimdiki zaman ve pasif köklerde düzenlidirler. II. ve III. köklerde kökün /l/ ܠ harfi L sonekinin gelmesiyle yok olur ve ikinci temel sesli harfin değişmesine sebep olur. Yani /a/ harfi /e/ olur: qtl ܩܬܠ II: mqatal + le = mqatele „kavga ediyordu“ ܡܩܰܬܰܠ + ܠܶܗ = ܡܩܰܬܶܠܶܗ šql ܫܩܠ III: mašqal + le = mašqele „satın aldırdı“ ܡܰܫܩܰܠ + ܠܶܗ = ܡܰܫܩܶܠܶܗ
Emir kipi düzenli oluşturulur: šql ܫܩܠ I: Tekil šqal! ܫܩܰܠ „satın al!” Çoğul šqalu! ܫܩܰܠܘ „satin alın!“ qtl ܩܬܠ II: Tekil mqatal! ܡܩܰܬܰܠ „kavga et!“ Çoğul mqatelu! ܡܩܰܬܶܠܘ „kavga edin!“ šql ܫܩܠ III: Tekil mašqal! ܡܰܫܩܰܠ „satın aldır!“ Çoğul mašqelu! ܡܰܫܩܶܠܘ „satın aldırın!“
c) Modaliteyi ifade etme Modaliteyi ifade etmek için Süryanice, değişmez ve kişiliksiz modal belirteçleri ve modal fiilleri sözcüksel bir fiille birleştirir. Hemen takip eden sözcüksel fiil ya isteme kipi /d/ ܕ ile ya da onsuz bükülür. Mesela şimdiki zamanın işaretlenmemiş formunda olduğu gibi: 1. „mecbur olmak, -meli / yapması istenilmek, söylenmek, rivayet edilmek“ „mecbur olmak“ ve „yapması istenmek“ modal fiillerin ifadesi için değişmez kalıcı parçacıklar këbce ܟܷܒܥܶܐ ve kobac ܟܳܐܒܰܥ onların yanına yerleştirilir. Örnekler:
Aynı pozisyonda lazëm ܠܰܙܷܡ veya kolozam ܟܳܠܳܙܰܡ hatta majbur ܡܰܔܒܘܪ olabilir:
Kuvvetlendirme amaçlı olarak kalıcı parçacıklar lazëm ܠܰܙܷܡ ve majbur ܡܰܔܒܘܪ 3. tekil şahıs bildirme eki (birleştirici yapı) ile kombine edilebilir:
Bildirme eki (birleştirici yapı) 3. tekil şahıs geçmiş zaman kalıbı eylemi geçmişe taşır:
kolozam ܟܳܠܳܙܰܡ kipi, şimdiki zaman 3. eril tekil şahısta normal fiil lozam - lazëm ܠܳܙܰܡ - ܠܰܙܷܡ „gerekli olmak“ a denk gelir, geçmiş zaman formu da geçmiş zaman 3. eril tekil şahıs lozamwa ܠܳܙܰܡܘܰܐ diye ifade edilir:
2. „yapabilmek, yapmaya izni olmak“ Modal fiiller „yapabilmek“ ve „yapmaya izni olmak“ Süryanice’de ayırt edilmez. Her ikisi için de isim görevi yapan son eklerle bezenmiş kib- ܟܝܒـ kullanılır. kib- ܟܝܒـ çekimde b- edatı gibi davranır. (G11.b). 2. ve 3. şahıs çoğul durumunda kib- ܟܝܒـ bir harf değiştirerek këp- ܟܷܦ݁ـ olur. kib- ܟܝܒـ olumsuzlaması layb- ܠܰܝܒـ olur ve çekimde kib- ܟܝܒـ gibidir. 2. ve 3. şahıs çoğulda da layb- ܠܰܝܒـ lap- ܠܰܦ݁ـ olur. Şimdiki zamanda kib- ܟܝܒـ „yapabilmek“ ve layb- ܠܰܝܒـ „yapamamak“
Geçmiş zaman formları“yapabilmek“ için këp- ܟܷܦ݁ـ ve yapamamak için lap- ܠܰܦ݁ـ kökü ve ardından gelen -way- ܘܰܝـ (2. ve 3. Çoğul –wa- ܘܰ, G.12c ile karşılaştırın) ve L soneki ile (G.8a) oluşturulur.
Örnekler:
Notlar:
Örnekler:
2. kib- ܟܝܒـ tarz fiil olarak qodar – qadër ܩܳܕܰܪ – ܩܰܕܷܪ (< qdr ܩܕܪ I) ile aynı anlama gelir.
3. „yapmak istemek, arzu etmek“ Modal fiiller „yapmak istemek, arzu etmek“ için Süryanice‘de obac - abëc ܐܳܒܰܥ - ܐܰܒܷܥ vardır (G.18a).
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||