Dilbilgisi 14 |
a) Kök III’te Fiil Çekimi 1. Geniş zaman çekim ekleriDiğer geniş zaman köklerinde olduğu gibi Kök III’te iki form bulunur: maltam- ܡܰܠܬܰܡـ ünsüz ilk çekim ekleri öncesi ve maltm- ܡܰܠܬܡـ sesli harfle başlayan ilk çekim eklerinden önce:
Not: Gövde sesli ilk son eklerinden önce geldiğinde, maltm- ܡܰܠܬܡـ ünsüz kümesi olan -ltm- ـܠܰܬܡـ /a/ veya /ё/ sesli bir harf yardımıyla bölünür ve -latm- ـܠܰܬܡـ veya -lёtm- ـܠܷܬܡـ şekline gelir. Örnek; komadamxi an nacime ܟܳܡܰܕܰܡܟ݂ܝ ܐܰܢ ܢܰܥܝܡܶܐ „çocukları uykuya yatırdılar - uyuttular“, gёd macёzmina am morayḏan ܓܷܕ ܡܰܥܷܙܡܝܢܰܐ ܐܰܡ ܡܳܪܰܝܕ݂ܰܢ „akrabalarımızı davet edeceğiz“. Kök III’e şimdiki ve gelecek zaman örnekleri:
2) Geçmiş zaman çekim ekleri Kök II’deki geçmiş zamanda olduğu gibi Kök III’te de bir gövde vardır bu maltam- ܡܰܠܬܰܡـ olup bu form şimdiki zamana denk gelir. Geçişli ve geçişsiz fiiller arasındaki ayrım mevcut değildir. Çekim ekleri kullanılarak maltam ܡܰܠܬܰܡ örneğimiz şu şekilde olur:
Geçmiş zaman Kök III’le ilgili şu örnekleri verelim:
b) Pasif fiil kökleri ve pasif fiiller 1. Aktif fii kökleri yanısıra, Süryanice’de üç pasif kök formu bulunur. Pasif fiil köklerinin her biri aslında aktif bir fiil köküne karşılık gelebildiği için Ip, IIp ve IIIp ile gösterimiştir. Bu kökler eski Aramice’de Eṯpʿel ܐܶܬ݂ܦܥܶܠ (= Ip), Eṯpaʿʿal ܐܶܬ݂ܦ݁ܰܥܰܠ (=IIp) ve Ettafʿal ܐܶܬ݁ܬ݁ܰܦ݂ܥܰܠ (IIIp) olarak adlandırılırlar. Pasif fiil köklerinin çekimi ilkesi aktif fiil çekimine denk gelmektedir. Pasif köklerin kendilerine özgü çekimleri bulunur. Çekim esnasında pasif fiil aynı mevcut ve geçmiş zamana aynı eki alırlar. (Dilbilgisi.7a). Bu bağlamda, geçişsiz fiillere benzemektedirler. Aşağıdaki tablo pasif fiillerin mevcut ve geçmiş temelleri ile aktif formlara kıyaslanmasıyla genel bir bakış sunmaktadır:
1-Birinci şekil, ünsüz harflerden önce gelir; ilk ön ek olarak eklenir, ikinci şekil ise sesli - başlangıç çekim eklerinden önce gelmektedir. IIIp’de (III’te de olduğu gibi) eğer gövde sesli - ilk sonekten önce geliyorsa, ünsüz kümede bir durak verilerek ile serbest bir değişime sahip olabilir; geniş zaman mitacamr- ܡܝܬܰܥܰܡܪـ ve geçmiş zaman: mtacamr- ܡܬܰܥܰܡܪـ gibi. 2-Her aktif fiil için, bir pasif fiil oluşturulabilir. Aktif fiil, aktif sesi ifade eder, mesela u zlam koqolaf u ḥabušo ܐܘ ܙܠܰܐܡ ܟܳܩܳܠܰܦ ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ „adam elmayı soyuyor“. Pasif fiil burada eylemi başka bir perspektiften açıklıyor. Asıl konu (burada: u zlam ܙܠܰܐܡܐܘ „adam”) pasif olarak ifade edilmiyor Yeni bir konunun yerini alıyor. (u ḥabušo ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ „elma“). Bu şekilde konu elmanın soyulduğunu ifade ediyor ve elmayı kimin soyduğunun bir önemi bulunmuyor. Gerekli olduğunda, bu mu ṭaraf d- ܕܡܘ ܛܰܪܰܦ „yoluyla“ kelimesi yardımıyla veya daha kısa hali olan me- ܡܶܐ „-yoluyla,yardımıyla, aracılığıyla“ konularak aynı şekilde desteklenebilir; u ḥabušo komёqlaf mu ṭaraf du zlam ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ ܟܳܡܷܩܠܰܦ ܡܘ ܛܰܪܰܦ ܕܘ ܙܠܰܐܡ veya u ḥabušo komёqlaf mu zlam ܐܘ ܚܰܒܘܫܐ ܟܳܡܷܩܠܰܦ ܡܘ ܙܠܰܐܡ „elma adamtarafından soyuldu” şekillerinde olduğu gibi. 3. Çeşitli geçişsiz ve dönüşlü fiiller, pasif fiil olarak aynı şekilde oluşturulur. mёjġal – jġil ܡܷܔܓ݂ܰܠ - ܔܓ݂ܝܠ „konuşmak“, mibaṭ - biṭ ܡܝܒܰܛ - ܒܝܛ „patlatmak“, mёfṣaḥ - fṣiḥ ܡܷܦܨܰܚ - ܦܨܝܚ „mutlu olmak“, mёfraš – friš ܡܷܦܪܰܫ - ܦܪܝܫ „ayrılmak, kırılmak“ gibi yüksek frekansa sahip fiiller de bu kategoriye aittir.
c) Pasif Kök I – Fiil çekimleri 1. Şimdiki zaman çekimleriPasif -Kök I’deki düzenli fiiller mёfham – fhim ܡܷܦܗܰܡ - ܦܗܝܡ (fhm ܦܗܡ Ip) „anlaşılmak” fiiline gore şu şekilde oluşturulur:
Şimdiki zamana göre Kök I – Pasif örnekleri şöyledir:
2. Geçmiş zaman çekimleri Pasif Kök I fiillerinin geçmiş zamandaki temeli aktif Kök I fiiller arasında özdeştir. Gerçekten de, geçmiş zamandaki pasif fiiller, şimdiki zamandaki fiil çekim ekleriyle aynı çekim eklerini alırlar. Burada fhim ܦܗܝܡ „anlaşılmak” fiili örneğini göreceğiz:
Not: Üçüncü şahıstaki eril-tekil /i/ (fhim ܦܗܝܡ , griš ܓܪܝܫ , jġil ܔܓ݂ܝܠ etc.), kapalı hece kuralının aksine, her zaman uzun kalır. Geçmiş zaman pasif Kök I örnekleri:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||