The editing screen requires at least 450 pixels of horizontal space. Please rotate your device or use one with a bigger screen.

Grammatica 15

a) De werkwoordvervoeging in de tweede passieve stam

1. De verbuiging in de tegenwoordige tijd

De tegenwoordige tijd in de tweede passieve stam luidt mizaban- ܡܝܙܰܒܰܢـ voor medeklinkerklank en mizabn- ܡܝܙܰܒܢـ voor klinkerklank verbuigingsachtervoegsels. De tegenwoordige tijd van de actieve tweede stam onderscheidt zich slechts door een voorvoegsel mi- ܡܝـ. Hier wordt de tegenwoordige tijdsverbuiging aangegeven met behulp van het voorbeeld van mizaban ܡܺܝܙܰܒܰܢ „worden verkocht“:

 

enkelvoud

meervoud

3e p. (m.)

mizaban

ܡܺܝܙܰܒܰܢ

mizabni

ܡܺܝܙܰܒܢܝ

3e p. (v.)

mizabno

ܡܺܝܙܰܒܢܐ

2e p.

mizabnat

ܡܺܝܙܰܒܢܰܬ

mizabnitu

ܡܺܝܙܰܒܢܝܬܘ

1e p. (m.)

mizabanno

ܡܺܝܙܰܒܰܢܢܳܐ

mizabnina

ܡܺܝܙܰܒܢܝܢܰܐ

1e p. (v.)

mizabnono

ܡܺܝܙܰܒܢܳܢܳܐ

Voorbeelden van de tweede passieve stam in de tegenwoordige tijd en de toekomende tijd:

U gëšmo komifalaġ l arbco falqe rišoye.

Het lichaam deelt zich in vier hoofddelen.

ܐܘ ܓܘܫܡܐ ܟܳܡܝܦܰܠܰܓ݂ ܠܐܰܪܒܥܐ ܦܰܠܩܶܐ ܪܝܫܳܝܶܐ.

Bëṯër csar daqqat komikamal u zabno.

Na tien minuten is de tijd vol.

ܒܷܬ݂ܷܪ ܥܣܰܪ ܕܰܩܩܰܬ ܟܳܡܝܟܰܡܰܠ ܐܘ ܙܰܒܢܐ.

Komizabni ab bote harke b ṭimo.

Hier worden de huizen duur verkocht.

ܟܳܡܝܙܰܒܢܝ ܐܰܒ ܒܳܬܶܐ ܗܰܪܟܶܐ ܒܛܝܡܐ.

Bënyono ḥaṯo d cito komiqadaš.

Een nieuwe kerk wordt ingewijd.

ܒܷܢܝܳܢܐ ܚܰܬ݂ܐ ܕܥܝܬܐ ܟܳܡܝܩܰܕܰܫ.

Gёd miḥalqina mu Swed.

Wij worden Zweden uitgezet.

ܓܷܕ ܡܝܚܰܠܩܝܢܰܐ ܡܘ ܣܘܶܕ.

2. De verbuiging van de verleden tijd

De basis van de verleden tijd in de tweede passieve stam luidt mzaban- ܡܙܰܒܰܢـ voor medeklinkerklank en mzabn- ܡܙܰܒܢـ voor klinkerklank verbuigingsachtervoegsels. Hier wordt de verleden tijdsverbuiging aangegeven aan de hand van het voorbeeld van mzaban- ܡܙܰܒܰܢـ „worden verkocht“:

 

enkelvoud

meervoud

3e p. (m.)

mzaban

ܡܙܰܒܰܢ

mzabni

ܡܙܰܒܢܝ

3e p. (v.)

mzabno

ܡܙܰܒܢܐ

2e p.

mzabnat

ܡܙܰܒܢܰܬ

mzabnitu

ܡܙܰܒܢܝܬܘ

1e p. (m.)

mzabanno

ܡܙܰܒܰܢܢܐ

mzabnina

ܡܙܰܒܢܝܢܰܐ

1e p. (v.)

mzabnono

ܡܙܰܒܢܳܢܳܐ

Voorbeelden van de verleden tijd in de tweede passieve stam:

U Abrohëm mcayan w bëṯër mḥawal lab beṯ krihe.

Abrohёm werd onderzocht en daarna overgeplaatst naar het ziekenhuis.

ܐܘ ܐܰܒܪܳܗܷܡ ܡܥܰܝܰܢ ܘܒܷܬ݂ܷܪ ܡܚܰܘܰܠ ܠܰܒ ܒܶܬ݂ ܟܪܝܗܶܐ.

Kulxu mzabnitu.

Jullie zijn allemaal verkocht.

ܟܘܠܟ݂ܘ ܡܙܰܒܢܝܬܘ.

Mḥalqono mu disko.

Ik (v.) werd uit de discotheek gezet.

ܡܚܰܠܩܳܢܐ ܡܘ ܕܝܤܟܐ.

 

b) De werkwoordvervoeging in de derde passieve stam

Het passieve werkwoord in de derde stam wordt gekenmerkt door een ingevoegde -t- ـܬـ. Zoals in de tweede passieve werkwoordstam worden ook hier de werkwoorden met een voorvoegsel gevormd, die in de tegenwoordige tijd mita- ܡܝܬܰ ـ en in de verleden tijd mta- ܡܬܰـ luidt: Voorbeelden: ltm ܠܬܡ IIIp mitaltam – mtaltam ܡܝܬܰܠܬܰܡ - ܡܬܰܠܬܰܡ „worden verzameld“; dcr ܕܥܪ IIIp mitadcar – mtadcar ܡܝܬܰܕܥܰܪ – ܡܬܰܕܥܰܪ „worden teruggebracht, worden teruggestuurd“; cmr ܥܡܪ IIIp mitacmar – mtacmar ܡܝܬܰܥܡܰܪ - ܡܬܰܥܡܰܪ „worden gebouwd“; fhm ܦܗܡ IIIp mitafham - mtafham ܡܝܬܰܦܗܰܡ - ܡܬܰܦܗܰܡ „worden uitgelegd, worden begrijpelijk gemaakt“.          

1. De verbuiging van de tegenwoordige tijd

Zoals ook in de andere stammen, heeft de tegenwoordige tijd twee vormen. Bij de verbuigingsachtervoegsels van de medeklinkerklank is de basis mitaltam- ܡܝܬܰܠܬܰܡـ en bij die van de klinkerklank mitaltm- ܡܝܬܰܠܬܡـ.

Hier de verbuiging van de tegenwoordige tijd aan de hand van het voorbeeld van ltm ܠܬܡ IIIp mitaltam ܡܺܝܬܰܠܬܰܡ „worden verzameld“:

 

enkelvoud

meervoud

3e p. (m.)

mitaltam

ܡܺܝܬܰܠܬܰܡ

mitaltmi

ܡܺܝܬܰܠܬܡܺܝ

3e p. (v.)

mitaltmo

ܡܺܝܬܰܠܬܡܳܐ

2e p.

mitaltmat

ܡܺܝܬܰܠܬܡܰܬ

mitaltmitu

ܡܺܝܬܰܠܬܡܝܬܘ

1e p. (m.)

mitaltamno

ܡܺܝܬܰܠܬܰܡܢܳܐ

mitaltmina

ܡܺܝܬܰܠܬܡܝܢܰܐ

1e p. (v.)

mitaltmono

ܡܺܝܬܰܠܬܡܳܢܳܐ

Opmerking:

Voor verbuigingsachtervoegsels met een klinkerklank (3e p. v.ev., 2e p. ev., 1e p. v.ev., 1e /2e /3e p. mv.) kan de medeklinkergroep aan het einde van de basis -ltm- ـܠܬܡـ afhankelijk van de samenstelling hiervan -latm- ـܠܰܬܡـ resp. -lёtm- ـܠܷܬܡـ worden afgesplitst.

Voorbeelden van de derde passieve stam in de tegenwoordige tijd:

Ak kṯowe kolozam mitasalmi lu mёlfono.

De boeken moeten aan de leraar worden gegeven.

ܐܰܟ ܟܬ݂ܳܘܶܐ ܟܳܠܳܙܰܡ ܡܝܬܰܣܰܠܡܝ ܠܘ ܡܷܠܦܳܢܐ.

U bayto gёd mitacmar xayifo inaqla d howe šaġole.

Het huis wordt snel gebouwd als er arbeiders zijn.

ܐܘ ܒܰܝܬܐ ܓܷܕ ܡܝܬܰܥܡܰܪ ܟ݂ܰܝܝܦܐ ܐܝܢܰܩܠܰܐ ܕܗܳܘܶܐ ܫܰܓ݂ܳܠܶܐ.

Az zuze lo komitaltmi mi šuqo.

Het geld wordt niet op straat verzameld.

ܐܰܙ ܙܘܙܶܐ ܠܐ ܟܳܡܝܬܰܠܬܡܝ ܡܝ ܫܘܩܐ.

 2. De verbuiging van de verleden tijd

In de verleden tijd zijn de basis mtaltam- ܡܬܰܠܬܰܡـ en mtaltm- ܡܬܰܠܬܡـ:

 

enkelvoud

meervoud

3e p. (m.)

mtaltam

ܡܬܰܠܬܰܡ

mtaltmi

ܡܬܰܠܬܡܺܝ

3e p. (v.)

mtaltmo

ܡܬܰܠܬܡܳܐ

2e p.

mtaltmat

ܡܬܰܠܬܡܰܬ݁

mtaltmitu

ܡܬܰܠܬܡܺܝܬ݁ܽܘ

1e p. (m.)

mtaltamno

ܡܬܰܠܬܰܡܢܳܐ

mtaltmina

ܡܬܰܠܬܡܺܝܢܰܐ

1e p. (v.)

mtaltmono

ܡܬܰܠܬܡܳܢܳܐ

Opmerking:

Ook hier geldt: Voor verbuigingsachtervoegsels met een klinkerklank (3e p. v.ev., 2e p. ev., 1e p. v.ev., 1e /2e /3e p. mv.) kan de medeklinkergroep aan het einde van de basis -ltm- ـܠܬܡـ afhankelijk van de samenstelling hiervan -latm- ـܠܰܬܡـ resp. -lёtm- ـܠܷܬܡـ worden afgesplitst.

Voorbeelden van de verleden tijd in de derde passieve stam:

Ar raḏoyoṯe gniwe mtasalmi lam more.  

De gestolen auto‘s werden aan de eigenaren teruggegeven.

ܐܰܪ ܪܰܕ݂ܳܝܳܬ݂ܶܐ ܓܢܝܘܶܐ ܡܬܰܣܰܠܡܝ ܠܰܡ ܡܳܪܶܐ.

An esore d bayn an aṯrawoṯayḏan mtaqaṭci.

De betrekkingen tussen onze landen werden beëindigd. 

ܐܢ ܐܶܣܳܪܶܐ ܕܒܰܝܢ ܐܰܢ ܐܬ݂ܪܰܘܳܬ݂ܰܝܕ݂ܰܢ ܡܬܰܩܰܛܥܝ.

Qay mtasṭar hul ucdo cal u camlo bišo?

Waarom werd de kwade daad tot nu toe verdekt?

ܩܰܝ ܡܬܰܣـܛܰܪ ܗܘܠ ܐܘܥܕܐ ܥܰܠ  ܐܘ ܥܰܡܠܐ ܒܝܫܐ؟

Lo mtawlfitu mede doronoyo cal u kёnšo.

Er werd jullie niets eigentijds geleerd over de maatschappij.

ܠܐ ܡܬܰܘܠܦܝܬܘ ܡܶܕܶܐ ܕܳܪܳܢܳܝܐ ܥܰܠ ܐܘ ܟܷܢܫܐ.

 

c) De infinitief

1. De infinitiefvormen

Regelmatige vormen van de infinitief luiden afhankelijk van de stam als volgt:

1) Eerste stam

grošo (grš I)

trekken

ܓܪܳܫܐ (ܓܪܫ)

syomo (sym I)

doen

ܣܝܳܡܐ (ܣܝܡ)

bxoyo (bxy I)

huilen

ܒܟ݂ܳܝܐ (ܒܟ݂ܝ)

lqoyo (lqy I)

treffen (tegenkomen)

ܠܩܳܝܐ (ܠܩܝ)

zwono (zwn I < zbn)

kopen

ܙܘܳܢܐ (ܙܘܢ < ܙܒܢ)

 

Sommige infinitieven van de eerste stam worden onregelmatig gevormd. De meest voorkomende zijn:

mazlo (ʾzy I< ʾzl)

weggaan

ܡܰܙܠܐ (ܐܙܝ > ܐܙܠ I)

mamro  (ʾmr I)

zeggen

ܡܰܡܪܐ (ܐܡܪ I)

mahwo (ʾby I)

geven

ܡܰܗܘܐ (ܐܒܝ I)

maṯyo (ʾṯy I)

komen

ܡܰܬ݂ܝܐ (ܐܬ݂ܝ I)

maḏco (ʾḏc I< yḏc)

weten

ܡܰܕ݂ܥܐ (ܐܕ݂ܥ < ܝܕ݂ܥ I)

Afwijkend:

muklo (ʾkl I)

eten

ܡܘܟܠܐ (ܐܟܠ)

 

2) Tweede stam

cedolo (cdl II)

(in orde) maken

ܥܶܕܳܠܐ (ܥܕܠ II)

qetolo (qtl II)

vechten

ܩܶܬܳܠܐ (ܩܬܠ II)

jerobo (jrb II)

proberen

ܔܶܪܳܒܐ (ܔܪܒ II)

zebono (zbn II)

verkopen

ܙܶܒܳܢܐ (ܙܒܢ II)

šedoro (šdr II)

wegsturen

ܫܶܕܳܪܐ (ܫܕܪ II)

 

3) Derde stam

tёrmišo (rmš III)

bewegen

ܬܷܪܡܝܫܐ (ܪܡܫ III)

tёrhiṭo (rhṭ III)

leiden

ܬܷܪܗܝܛܐ (ܪܗܛ III)

tёltimo (ltm III)

verzamelen

ܬܷܠܬܝܡܐ (ܠܬܡ III)

tёqriyo (qry III)

onderwijzen

ܬܷܩܪܝܝܐ (ܩܪܝ III)

tёrkiwo (rkw III)

oprichten

ܬܷܪܟܝܘܐ (ܪܟܘ III)

Geringe afwijkingen in vormen met zwakke medeklinkers in de eerste resp. tweede plek van de stam: 

telifo (ylf III)

leren

ܬܶܠܝܦܐ (ܝܠܦ III)

tekiwo (kyw III)

pijn doen  

ܬܶܟܝܘܐ (ܟܝܘ III)

 

2. Gebruik van het infinitief

De infinitief wordt in het Surayt bijna uitsluitend zelfstandig gebruikt. In deze les komen de volgende vormen voor:

ṭcoyo (ṭcy I) daġ ġame

het vergeten van de zorgen

ܛܥܳܝܐ (ܛܥܝ I) ܕܰܓ݂ ܓ݂ܰܡܶܐ

tërhiṭo (rhṭ III) d sësye

paardenrennen

ܬܷܪܗܝܛܐ (ܪܗܛ III) ܕܣܷܣܝܶܐ

tërmišo (rmš III) du gušmo

bewegen van het lichaam

ܬܷܪܡܝܫܐ (ܪܡܫ III) ܕܘ ܓܘܫܡܐ

u qmoro (qmr I) du muroyo

het winnen van de wedstrijd

ܐܘ ܩܡܳܪܐ (ܩܡܪ I) ܕܘ ܡܘܪܳܝܐ

šyoro (šyr I)

glijden, skieën

ܫܝܳܪܐ (ܫܝܪ I)

sloqo (slq I) d ṭuro

bergbeklimmen

ܣܠܳܩܐ (ܣܠܩ I) ܕܛܘܪܐ

qloco (qlc I) d bësëklet

fietsen

ܩܠܳܥܐ (ܩܠܥ I) ܕܒܷܣܷܟܠܶܬ

ḥyoṣo (ḥyṣ I) d gušmo

fitness

ܚܝܳܨܐ (ܚܝܨ I) ܕܓܘܫܡܐ