Dilbilgisi 13 |
Fiil Düzeni Süryanice’de fiil düzeni üç aktif ve üç pasif fiil kökünden oluşur, bunlar sonraki derslerimizde I, II, III ve Ip, IIp, IIIp olarak adlandırılmışlardır. Süryanice’de aktif fiil kökü eski Aramice Pʿal ܦ݁ܥܰܠ (= I), Paʿʿel ܦܰ݁ܥܶܠ (= II) ve Afʿel ܐܰܦܥܶܠ (= III) kökleriyle devam eder. Pasif fiil kökü ise 14.Ders Dilbigisi bölümünde anlatılacaktır.
a) Aktif fiil kökleri Burada gramer örneklerinde tanıtılan fiiller, "temel kök" olarak da adlandırılan I. fiil kökü sınıfına aittir. Birinci kök sınıfındaki yeralan fiillerin temeli, üç harflik ünsüz düzenli fiillerden ve bunların karşılık gelen sesli harflerinden oluşur. Bu üç ünsüz, fiilin kökünü teşkil eder ve dmx ܕܡܟ݂ „uyumak“ ve grš ܓܪܫ „çekmek“ örneklerinde de görülebileceği gibi fiilin temel anlamını taşırlar. dmx ܕܡܟ݂ „uyumak“: domax – damёx ܕܳܡܰܟ݂ – ܕܰܡܷܟ݂ „uyumak“; damixo ܕܰܡܝܟ݂ܐ, f. damёxto ܕܰܡܷܟ݂ܬܐ, pl. damixe ܕܰܡܝܟ݂ܶܐ „uyuyan“; dmoxo ܕܡܳܟ݂ܐ „uyku, uyuma“; madmax – madmaxle ܡܰܕܡܰܟ݂ - ܡܰܕܡܰܟ݂ܠܶܗ „uyutmak“. grš ܓܪܫ „çekmek, sürüklemek“: goraš – grёšle ܓܳܪܰܫ - ܓܪܷܫܠܶܗ „çekmek“; garošo ܓܰܪܳܫܐ, f. garašto ܓܰܪܰܫܬܐ, pl. garoše ܓܰܪܳܫܶܐ „çeken“; grošo ܓܪܳܫܐ „çekiş (inf.)“ magraš – magrašle ܡܰܓܪܰܫ - ܡܰܓܪܰܫܠܶܗ „to have (sth.) pulled, drawn out, steeped“; mёgrёš - griš ܡܷܓܪܰܫ - ܓܪܝܫ „pulled“. Fiil çekim ilkesi her üç kök için aynıdır. Sadece mevcut ve geçmiş zaman için temel karşılık gelecek şekilde değişir. Kök II'deki normal fiiller, ilk köklü ünsüzden önce bir “m” ön ekine sahiptirler; örneğin mḥalaq - mḥalaqle ܡܚܰܠܰܩ - ܡܚܰܠܰܩܠܶܗ „atmak“, mcayar - mcayarle ܡܥܰܝܰܪ - ܡܥܰܝܰܪܠܶܗ „kurmak (saat)“ mfalaġ – mfalaġle ܡܦܰܠܰܓ݂ - ܡܦܰܠܰܓ݂ܠܶܗ „paylaşmak, bölmek“ ve böylece kendilerini “m” öneki içermeyen 1. cümle fiillere göre daha belli eder. Kök III fiiller “ma” öneki alır. Bu şekilde, kök III, I ve II.gövdelerden kolayca ayırt edilebilir. Örneğin: markaw - markawle ܡܰܪܟܰܘ - ܡܰܪܟܰܘܠܶܗ „ayarlamak“, maqraṭ - maqraṭle ܡܰܩܪܰܛ - ܡܰܩܪܰܛܠܶܗ „kahvaltı etmek“, maltam – maltamle ܡܰܠܬܰܡ - ܡܰܠܬܰܡܠܶܗ „toplamak“, maqlab – maqlable ܡܰܩܠܰܒ - ܡܰܩܠܰܒܠܶܗ „aşağı yukarı çevirmek, döndürmek“. Aşağıdaki tablo, üç aktif fiilin tümünde mevcut ve önteraktif temellerin tüm formlarının bir özetini vermektedir:
Notlar: Daha önce Dilbilgisi 8.a’da anlatıldığı şekilde domax – damёx „uyumak“ gibi “geçişsiz filler” içinde yer alan fiiller mevcut çekim eklerinin yardımıyla geçmiş zaman formda çekimlenir.
Her üç kökte yalnızca birkaç fiil kökü görünmektedir, bu köklerin her biri için farklı anlamlara gelebilir, örneğin: ḥlq ܚܠܩ I: ḥolaq - ḥlёqle ܚܳܠܰܩ - ܚܠܷܩܠܶܗ „traş olmak, saç kesmek“; ḥlq ܚܠܩ II: mḥalaq - mḥalaqle ܡܚܰܠܰܩ - ܡܚܰܠܰܩܠܶܗ „atmak“; ḥlq ܚܠܩ III: maḥlaq - maḥlaqle ܡܰܚܠܰܩ - ܡܰܚܠܰܩܠܶܗ „saç kestirmek, traş edilmek“. Genellikle ilk kök fiilin temel anlamını taşır. İkinci kök güçlendirici anlamı verir, ve başka dillerden gelen kelimelerin çoğu kök anlamı fiil olarak ortaya çıksa bile Kök II’ye gore oluşturulur. Buna gore Kök II fiilin temel anlamını taşır. Kök III’ün anlamını tanımlamak daha kolaydır, çünkü hepsi ettirgen fiil kategorisinde yer alır. Bu fiiller, "yaptıkları veya yapmış oldukları" anlamını ima etmektedirler. Bir kaç örnek verelim:
Bazı fiiller ikinci ve üçüncü köklerde aynı anlamda bulunurlar:
Burada da anlatıldığı gibi, Kök I fiilin ettirgen versiyonu olmayan ama Kök III fiillerde yer alan fiiller de vardır, şu örenekte olduğu gibi: qrṭ ܩܪܛ I: qoraṭ - qrәṭle ܩܳܪܰܛ - ܩܪܷܛܠܶܗ „kemirmek“ but qrṭ ܩܪܛ III: maqraṭ - maqraṭle ܡܰܩܪܰܛ - ܡܰܩܪܰܛܠܶܗ „kahvaltı yapmak“
b) Kök II fiil çekimi 1) Geniş zaman çekimi Kök II’de, geniş zaman temeli mḥalaq- ܡܚܰܠܰܩـ veya mḥalq- ܡܚܰܠܩـ, formuna sahiptir, mevcut geniz zaman ekleri mevcut çekimli ana formu oluşturmak amacıyla Dilbilgisi 7a’da anlatılmıştır. mḥalaq- ܡܚܰܠܰܩـ ünsüz ve ilk çekim temelidir ve mḥalq- ܡܚܰܠܩـ sesli ve ilk çekim eklerinin temelini oluşturur:
Not: Daha önce Dilbilgisi 7a’da da anlatıldığı gibi geniş zamanı yapan ko- ܟܳـ bu formlarda sunum yapmak için kullanılırken, gelecek zaman yapımında kullanılan gёd ܓܷܕ geleceği belirten fiilin öneki olarak kullanılır.Geniş zamanda kullanılan Kök II fiil örnekleri:
Gelecek zamanda kullanılan Kök II fiil örnekleri:
2) Geçmiş Zaman Çekim Ekleri Geçmiş zamanın Geniş Zaman Kök II’de olduğu gibi mḥalaq ܡܚܰܠܰܩ temeli vardır. Geçmiş zamanda yeralan çekim ekleri buna eklenir. Böylece, geçmiş zaman Kök II’de mḥalaq- ܡܚܰܠܰܩـ örneğindeki gibi olur:
Not: Kök I’in aksine Kök II’de geçişli ve geçişsiz fiil ayrımı yoktur. Kök II Geçmiş Zaman Örnekleri:
|